معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 330

تمام اینها فاعل به شكل تمیز ذكر شده و به جای آن كلمه دیگری فاعل قرار گرفته است و این روش كلام، بر علّت اسناد فعل به فاعل دلالت دارد، و اگر می‌فرمود:

«اشتعل شیب الرأس» هرگز بلاغت و زیبایی و رسایی «اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَیْباً» را نداشت.

اگر سوال شود كه علّت این برتری چیست؟ و چرا اگر «اشتعل» استعاره برای «شیب» به روشی كه در قرآن آمده، آورده شود، آن گاه دارای بلاغت و امتیاز خواهد شد؟ در پاسخ می‌گوییم: تعبیر قرآن علاوه بر این كه بر معنای اصلی یعنی سفید شدن موی سر دلالت دارد، مفید شمول و گستردگی نیز هست یعنی: سفیدی، تمام موهای سرش را فرا گرفته و دیگر اصلا موی سیاه باقی نمانده یا به مقدار بسیار اندك باقی مانده است، ولی تعبیر «اشتعل شیب الرأس» یا «اشتعل الشیب فی الرأس» مفید این گستردگی و شمول نیست، بلكه معنایش این است كه بعضی از موها سفید شده است! «عبد القاهر» علّت بلاغت استعاره و بلاغت سایر كلماتی كه استعاره در كنار آنها به كار رفته، نیكو بیان كرده است، بنابر این استعاره به تنهایی باعث زیبایی و بلاغت سخن می‌شود اما سرّ اعجاز در استعاره با مجموع كلام است، نه در استعاره به تنهایی.

وی مثال دیگری نظیر آیه مزبور ذكر می‌كند و آن سخن خدای متعال است كه می‌فرماید: «وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً ...» «در زمین چشمه‌ها روان ساختیم» 222 او درباره این كه تمیز و تخصیص بعد از تعمیم و گسترش، بلاغتی معجزه آساست» می‌گوید:

«نظیر آیه مزبور آیه شریفه «وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً» میباشد كه اسناد «تفجیر» به «عیون» مانند اسناد «اشتعال» به «رأس» مفید عموم و گستردگی است یعنی تمام زمین چشمه شد و آب از همه جای آن روان گردید و اگر می‌گفت: «و فجرنا عیون الارض» یا «فجرنا العیون فی الارض» هرگز چنین دلالتی نداشت و مفهومش این بود كه چشمه‌ها به طور متفرّق و پراكنده و از بخشی از زمین می‌جوشید نه از همه آن»