معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 339

بیماریهایش و نیز آگاهی روز قیامت و آنچه خداوند حكیم و علّام الغیوب به ما خبر داده است، وجود دارد.

4- اعجاز قرآن از نظر نظم و فواصل‌

اشاره

ما، در گذشته در توصیف كلی بلاغت قرآن سخن گفتیم و درباره الفاظ آن به گفتگو پرداختیم، و از آیات قرآنی نیز نمونه‌ها و شواهدی آوردیم كه هر كلمه آن در رشته و سیاق خود دارای سبك و روش مخصوص به خود است، سپس از اسلوب آن، سخن به میان آوردیم و شواهدی از آیات روشن قرآن را ذكر كردیم كه هر كلمه‌ای با كلمه دیگر چنان پیوند یافته كه از مجموع كلمات هماهنگ و منسجم- كه هر كدام به تنهایی دارای سبك و اسلوب سخن است- اسلوب كامل سخنوری و شیوه عالی بیان، پدید می‌آید.

پس از آن درباره تصریف بیان و گوناگونی و تنوع سخن در قرآن بحث كردیم و گفتیم كه با این روش برای اثبات توحید و نفی شرك و بت پرستی و ...

استدلال می‌كند، و استدلالهای آن از نظر دقّت برتر از هر گونه دلایلی است كه در فن سخنوری به كار می‌رود، و از نظر نظم و ترتیب سخن و آهنگ كلام برتر از برهان منطقی است و اگر چه در غالبهای گوناگون و صورتهای متنوع بیان می شود، امّا همه از دقت در معنا بر خوردار است.

و نیز دلایل خداشناسی و توحید را در قالب داستانها و پندها بیان كردیم، آنگاه داستانهای قرآن را كه نوعی از سخن و روشی از كلام آن است، یادآور شدیم و گفتیم آن چنان وقایع و حوادث را ترسیم می‌كند كه گویا آنها را با چشمان خود می‌بینیم، نه این كه می‌خوانیم! پس از آن از استفهام قرآن صحبت كردیم و سپس پیرامون تشبیه، استعاره، مجاز، كنایه و اشاره‌های قرآن سخن گفتیم، تا هر كه می‌خواهد در دریای بی كران علوم قرآن فرو رود، و از اسرار حسّی و عقلی و اجتماعی و تربیتی آن آگاه و بهره‌مند شود.

امّا همه اینها را به طور اجمالی و مختصر و نه گسترده و مفصل ذكر كردیم.

با این همه ما شاهد نوعی دیگر از اعجاز- جدا از اقسامی كه گذشت-