معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 357

أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَارٍّ وَصِیَّةً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها وَ ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ 248 در این آیات تنها دو مقطع وجود دارد كه حروف آخر آن نه عین هم می‌باشند و نه شبیه به هم، این كلام نثر خداست كه در آن ارسال وجود ندارد، بلكه نغمه‌هایش یكنواخت و معانیش به هم پیوسته و الفاظش منسجم و متناسبند و علاوه بر آن احكام الهی را آسان و روان، بیان كرده و ذكر ارقام از ارزش و هماهنگی آن نكاسته است.

آیا در قرآن سجع وجود دارد؟

بی‌تردید در قرآن فواصلی كه گاهی حروف مقاطعش یكی است، وجود دارد و ما برخی از آنها را در گذشته تلاوت كردیم، آیا چنین فواصلی را می‌توان سجع نامید؟ در این باره گفتار اهل بلاغت در گذشته، متفاوت بوده است.

«رمّانی» می‌گوید: فواصل قرآن، سجع نیست و به عقیده او قرآن برتر از آن است كه سجع داشته باشد، «باقلانی» نیز در «دلائل الاعجاز» تقریبا یا تحقیقا همین نظر را پذیرفته است، ما به زودی دلیل این قول را ذكر خواهیم كرد.

ولی اكنون در مقام بیان دلیل كسانی هستیم كه وجود سجع در قرآن را پذیرفته‌اند، اگر چه آن را برتر از توان و كوشش مردم می‌دانند.

«ابو هلال عسكری» از این دسته است، وی در كتاب «الصناعتین» گوید:

«آنچه در قرآن سجع و ازدواج وجود دارد با كلام بشر در قوّت معنا و زیبایی لفظ و در بر داشتن رونق، متفاوت است، آیا نمی‌بینید كه سخن خدای سبحان:

وَ الْعادِیاتِ ضَبْحاً فَالْمُورِیاتِ قَدْحاً فَالْمُغِیراتِ صُبْحاً فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعاً فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعاً از هر سخنی از این نوع مثل گفتار كاهنی كه می‌گوید:

«و السماء و الارض و القرض و الفرض و الفجر و البرض» «قسم به آسمان و زمین و وام و فرض و دریای بزرگ و جوانه». برتر