معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 409

تعریف به حدّ و با اشاره به آثار شرابخواری، یعنی ایجاد دشمنی و كینه و بازداری از نماز و یاد خدا تعریف به رسم كرده است و چون انسان را از یاد خدا و نماز باز می‌دارد، مصداق لهو خواهد بود.

ب- استدلال از راه تجزیه‌

و آن به این كیفیت است كه با ذكر اجزاء موضوع و كاوش در آنها، مدّعا اثبات می‌شود، مثل حكم قطعی و بدیهی بر این كه اثر، دلیل بر مؤثر و هستی، نشانه آفریدگار است و نیروهای بشری و عقلهای سالم، دلیل آن است كه آفریدگار تمام هستی از اتم تا كهكشان، یك نیرو، یعنی نیروی خداوند سبحان است.

این موضوع را قرآن كریم گاهی از راه تجزیه و گاهی از راه دیگر، بیان می كند، استدلال تجزیه‌ای مانند:

قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ سَلامٌ عَلی عِبادِهِ الَّذِینَ اصْطَفی آللَّهُ خَیْرٌ أَمَّا یُشْرِكُونَ أَمَّنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ یَعْدِلُونَ أَمَّنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَراراً وَ جَعَلَ خِلالَها أَنْهاراً وَ جَعَلَ لَها رَواسِیَ وَ جَعَلَ بَیْنَ الْبَحْرَیْنِ حاجِزاً أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا ما تَذَكَّرُونَ أَمَّنْ یَهْدِیكُمْ فِی ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَنْ یُرْسِلُ الرِّیاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ تَعالَی اللَّهُ عَمَّا یُشْرِكُونَ أَمَّنْ یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَ مَنْ یَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِینَ «ای رسول ما بگو ستایش مخصوص خداست و سلام بر بندگان برگزیده خدا آیا خدای (قادر و آفریننده جهان) بهتر و پرستش را سزاوارتر است یا آنان كه شریك خدا می‌شمارید؟ آیا آن كیست كه آسمانها و زمین را خلق كرده و از آسمان برای شما باران می‌فرستد كه به آن درختان و باغ و بوستانهای شما را در كمال سبزی و خرّمی می‌رویانیم كه شما نمی‌توانید آن درختان را برویانید، آیا با وجود خدای یكتا خدایی هست؟ لكن این مشركان روی از خدا