معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 411

هر چیز را زنده كردیم، چرا باز ایمان نمی آورند؟ و در روی زمین كوههای استوار قرار دادیم تا خلق را از نگرانی برهانند و نیز راهها در كوهها و زمین برای هدایت مردم مقرّر داشتیم و آسمان را سقفی محفوظ و محكم آفریدیم امّا این كافران از آیات آن روی بر می‌گردانند، و اوست خدایی كه شب و روز و خورشید و ماه را بیافرید، كه هر یك در مدار معیّنی سیر می‌كنند، و ما به هیچ كسی پیش از تو عمر همیشگی و ابدی ندادیم آیا اگر تو بمیری آنان برای همیشه زنده می‌مانند؟! هر كس در عالم طعم مرگ را خواهد چشید ما شما را به بد و نیك می‌آزماییم و شما به سوی ما باز می‌گردید» 327 چنان كه شاهدیم در این آیات از روش استدلال تجزیه‌ای استفاده شده است به طوری كه هر جزئی از آن به تنهایی دلیل بر الوهیّت خداوند است، و مجموع آن دلیل كلّی بر این است كه تمام عالم هستی از كوچك و بزرگ آفریده او هستند، و از این راه، توحید اثبات می‌شود.

ج- استدلال از راه ذكر خاص بعد از عام‌

یعنی: قضیه به صورت عام و كلی بیان شود و مدّعا توسط آن اجمالا به اثبات برسد سپس جزئیات قضیه ذكر شود و ثابت شود كه هر جزء یا مجموع اجزاء می‌توانند مدّعا را اثبات كنند.

و از این جا راستی و درستی ادّعاهای كلّی و عمومی، یعنی یكتاپرستی و خضوع برای خداوند و اطاعت از رسول او كه متن و اساس دین است، معلوم می شود مانند گفتگوی موسی و فرعون:

قالَ فَمَنْ رَبُّكُما یا مُوسی قالَ رَبُّنَا الَّذِی أَعْطی كُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی قالَ فَما بالُ الْقُرُونِ الْأُولی قالَ عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی فِی كِتابٍ لا یَضِلُّ رَبِّی وَ لا یَنْسی الَّذِی جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْداً وَ سَلَكَ لَكُمْ فِیها سُبُلًا وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْ نَباتٍ شَتَّی كُلُوا وَ ارْعَوْا أَنْعامَكُمْ إِنَّ فِی ذلِكَ لَآیاتٍ لِأُولِی النُّهی مِنْها خَلَقْناكُمْ وَ فِیها نُعِیدُكُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُكُمْ تارَةً أُخْری «فرعون گفت: ای موسی خدای شما كیست؟ پاسخ داد كه خدای ما كسی است كه همه چیز را آفرید و سپس به راه كمالش هدایت كرد، فرعون گفت: