معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 415

ه- استدلال از راه مقابله (مقایسه)

مقابله در مقایسه بین دو چیز یا دو مطلب و یا دو شخص، برای این است كه معلوم شود كه كدامیك در كاری معیّن، مؤثرتر و مفیدتر است، و وقتی مشخص شد كه یكی از آن دو چنین است، طبعا بر دیگری برتری و فضیلت دارد، این روش یكی از اصول استدلال است كه در قرآن فراوان دیده می‌شود، زیرا مشركان به پرستش سنگهایی كه خود ساخته بودند یا موجوداتی را كه خدا آفریده بود، می پرداختند، و معتقد بودند كه اینها در هستی تأثیر دارند یا می توانند شرّ و بدی را دفع كنند یا خیر و خوبی بیاورند، پس مقایسه بین خداوند متعال با معبودهای باطل آنان، اصلی بود كه عقیده آنان را ابطال می كرد، نظیر:

أَ فَمَنْ یَخْلُقُ كَمَنْ لا یَخْلُقُ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ «آیا آن كه می‌آفریند مانند كسی است كه نمی آفریند؟ آیا متذكر و هوشیار نمی شوید؟ و اگر بخواهید نعمتهای خدا را شماره كنید، هرگز نتوانید، همانا خدا بسیار بخشنده و مهربان است» 331 در این گفتار بین معبودان باطل و معبود به حق، یعنی خدای متعال- با آنان كه خود ایمان دارند كه تنها خدا آفریدگار آسمانها و زمین است- مقایسه شده است: وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ ...

«اگر از آنان از آفریدگار آسمانها و زمین بپرسی در پاسخ گویند:

خدا» 332 و نیز می‌دانند بتهایی كه می‌پرستند با دست خودشان ساخته‌اند و اینها نمی توانند آفریدگار باشند، پس قرآن از راه مقایسه، دلیلی دندان شكن و قطعی یا رضایت بخش- در صورتی كه دلهاشان مریض نباشد- می آورد، این نوع استدلال هنگامی صحیح است كه كسی هم اعتقاد به خدایی، پروردگار متعال داشته باشد و هم پدیده‌ای را كه به دست بشر ساخته شده بپرستد، و با مقایسه و رودرروی یكدیگر قرار دادن آن دو می‌یابیم كه تمام هستی و موجودات به خالق یكتا نیازمندند و بتهای ساختگی سود و زیانی ندارند، پس خدا تنها معبود به حق است،