معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 432

تحقیقات علمی جدید پس از تجربه‌ها و اندیشه‌های فراوان به آن دست یافته است و هر چه انسان در آیات مربوط به هستی بیشتر تأمّل و نظر كند بر بصیرت و دانش او افزوده‌تر خواهد شد و در آن علومی را می‌یابد كه انسان با تجربه و عقل نیز بدان دست نیافته است.

روش استدلال قرآن‌

اشاره

پیش از این دلیلهای خطابه، برهان و جدل را شرح دادیم و اشاره كردیم كه اسلوب و روش قرآن برتر از اینهاست، اینك آنچه را كه با اشاره بیان داشتیم، با عباراتی واضحتر ذكر می‌كنیم:

اسلوب قرآن عالیتر از خطابه و برتر از منطق ارسطوست، و هر كه در آن به دقّت بپردازد می‌بیند كه روشهای آن متكّی بر امور محسوس و عینی یا امور بدیهی است كه هیچ عاقلی در آن تردید نمی‌كند و هیچ گونه قیدی از قیدهای اشكال منطقی در آن به چشم نمی‌خورد، با این همه از ترسیم و بیان محكم و استدلال قاطع و درستی مقدّمات و نتایج در احكام عقل برخوردار است.

گاهی برخی از صفات خطابه در قرآن به طور كامل ذكر شده، به گونه‌ای كه نمی‌توان آن را یكی از روشهای خطابه نامید، و این گوناگونی و تنوع بیان قرآن است كه حالتی شورانگیز و جذاب در نفس خواننده و شنونده آن ایجاد می‌كند، پس تنوع و تصریف سخن آن، دارای ایجازی است كه هیچ گونه لطمه‌ای به معنا وارد نمی‌كند و مشتمل بر حذفی است كه اسلوب كلام بر آن دلالت دارد، و همراه با معانی فراوان و الفاظ كم و اطناب آشكار است، به طوری كه اگر یك كلمه از آن حذف شود، ساختار سخن فرو می‌ریزد، زیرا كلمات قرآن با یكدیگر چون سدّی نورانی و پولادین هستند كه هر كلمه آن دارای درخشندگی مخصوص است كه اگر حذف شود، موجب كاستی رشته‌های بهم بافته آیات قرآن می‌شود.

برخی از قصه‌های قرآن در بر دارنده محكمترین دلیلهاست، كه بعضی از آنها در بیان پیامبران گذشته و جدال آنان با دشمنان و مخالفان به چشم