معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 438

«اگر با خدای یكتا- چنان‌كه شما مشركان می‌گویید- خدایان دیگری بود، در این صورت آن خدایان بر خدای عرش راه می‌گرفتند». 356

این نیز از قبیل برهان تمانع است، یعنی چون شرك عامل فساد است و در نظام هستی فساد وجود ندارد، پس شرك باطل و توحید حق است.

نمونه دیگر از قیاس خلف كه اثبات می‌كند، قرآن از جانب خدا نازل شده، این آیه است:

وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلافاً كَثِیراً «اگر قرآن از جانب غیر خدا بود، در آن اختلاف و ناهماهنگی بسیار می‌یافتند» 357 و چون ناهماهنگی در عبارتها و حقایق آن وجود ندارد، پس از جانب خداست.

می بینیم كه در تمام این موارد مدّعا از راه ابطال نقیض، به اثبات رسیده است كه ما به تك تك آنها اشاره كردیم.

این آیات علاوه بر آن كه از راه قیاس خلف به ردّ مدّعای مشركان و در نتیجه اثبات دعوت پیامبر (ص) می پردازد، به نكته ارزشمند دیگری نیز اشاره دارد و آن كوچك شمردن مشركان و اثبات ادّعاهای بی‌اساس آنان است كه این خود سبب سستی و ضعف آنها می‌شد و از اینرو همیشه از پیامبر (ص) شكایت داشتند كه چرا عقاید آنان را سفیهانه و بتهایشان را خوار و كوچك می‌شمرد.

چنان كه دیدیم در این قیاسها، مقدّمات حذف شده‌اند و چیزهای واضحتر در عبارت وجود دارد كه بر آن مقدّمات اشاره و دلالت دارد كه بنابر این با اینكه مقدّمات در عبارت مذكور نیستند ولی ظاهر و آشكارند.

سیر و تقسیم‌

سبر و تقسیم یكی از انواع استدلال است كه حقیقت را روشن و انسان را به سوی آن راهنمایی می‌كند و این نیز یكی از اقسام جدل می‌باشد كه شخص برای باطل كردن ادّعای طرف مقابل از آن استفاده می‌كند، در این نوع