معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 502

بهشت و عذاب جهنم مادّی و جسمانی است،- و نه فقط روحانی و معنوی- ایمان آورد، زیرا بعث و برانگیخته شدن، حق و راست است.

نكته قابل توجّه این است كه حقایق روز قیامت خواه معنوی باشد و خواه مادّی، هیچ لغت و زبان بشری توان بیان آن را ندارد، زیرا آنها برتر از زندگی دنیوی ماست، و تعبیرات ما بر اساس زندگی دنیا و توان خود ماست.

امّا تعبیرات قرآن از آخرت و حوادث به زبان عرب- گرچه بالاتر از توان ماست، و لذا تعبیرات ما برای تقریب به ذهن و آشنایی نسبی با نعمتها و عذابهای قیامت است و از پیامبر اكرم (ص) نیز نقل شده كه می‌فرماید:

«فیها ما لا عین رأت، و لا أذن سمعت».

«در بهشت چیزهایی وجود دارد كه تاكنون نه چشمی آن را دیده و نه گوشی شنیده است» و ابن عباس می‌گوید:

«الفاظی كه در قرآن درباره بهشت و جهنّم به كار رفته، مجازی است- امّا با این كه ما به همه این حقایق ایمان داریم.- باید بگوییم ذكر الفاظی چون رمّان و عسل و خمر، بر انار و عسل و شراب بهشتی، صحیح است، گرچه جنس اینها با آنچه در دنیا وجود دارد، متفاوت است، از اینرو درباره شراب بهشتی می‌فرماید:

لا یُصَدَّعُونَ عَنْها وَ لا یُنْزِفُونَ «نه سردرد می‌آورد و نه مستی» 73 بلكه گوارا و لذیذ است.

اینها سخنانی بود كه در پایان بحث از قیامت و حساب و ثواب و عقاب آن یادآور شدیم.

و قرآن كریم بوستانی پرثمر است كه حقایق غیبی در سرتاسر آن به اندازه عقل و درك ما به چشم می‌خورد، و حقایق غیبی به طور كامل در نزد خداست، پروردگارا! ما را از گواهی دهندگان به حساب آور!

علم حلال و حرام‌

ریشه و اساس علم حلال و حرام در اسلام، قرآن- كه شریعت عملی و احكام