معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 513

ب- كفّارات‌

كفّارات دو جنبه دارد، یكی كیفر مادّی در برابر ارتكاب گناه، یا خطایی كه موجب آزار دیگری شده باید از آن اجتناب می‌كرده است، و دیگری نزدیك شدن به خدا به واسطه توبه‌ای كه همراه با كیفر می‌باشد.

علّت آن كه ما كفّارات را پس از عبادات ذكر كردیم یكی این است كه به عبادات نزدیك است و بالاتر از آن، این كه كوتاهی و تقصیر در عبادات را جبران می‌كند، بنابر این بخشی از عبادات به حساب می‌آید.

به همین جهت ما آن را به دو نوع تقسیم كرده‌ایم:

نوع اوّل: كفاره‌هایی است كه برای جبران كوتاهی نسبت به برخی از عبادتها یا ترك مجاز آنها یا ناتوانی كامل از اداء فرایض می‌باشد، مانند جواز افطار برای فردی كه مبتلا به بیماری مزمن است. یا پیرمرد و پیرزنی كه یا اصلا نمی توانند روزه بگیرند و یا روزه گرفتن برای شان مشقتی بیش از اندازه دارد وجوب این كفاره از طریق قرآن ثابت شده است، آن جا كه می‌فرماید:

وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْكِینٍ ...

«كسانی كه باید نهایت توان خود را به كار برند (كه ادامه آن قابل تحمّل نیست) تا روزه بگیرند، به عوض آن در برابر هر روز (به میزان) طعام فقیری فدیه دهند.» 93

از اینرو ابن عباس گفته است كه: این جمله درباره پیرمرد و پیرزنی كه روزه گرفتن بر ایشان دشوار است، نازل شده است.

و از این نوع كفّارات هدی و قربانی است كه در صورت ترك برخی از واجبات حجّ غیر از اركان آن، واجب می‌شود، و دلیل وجوب آن قرآن كریم و عمل پیامبر اكرم (ص) می باشد.

و نمونه دیگر آن كفاره شكار در حال احرام است كه این نیز به قرآن ثابت می شود كه درباره آن می‌فرماید:

یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقْتُلُوا الصَّیْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ وَ مَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّداً فَجَزاءٌ مِثْلُ ما قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ یَحْكُمُ بِهِ ذَوا عَدْلٍ مِنْكُمْ هَدْیاً بالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفَّارَةٌ طَعامُ مَساكِینَ أَوْ عَدْلُ ذلِكَ صِیاماً لِیَذُوقَ وَبالَ أَمْرِهِ عَفَا اللَّهُ عَمَّا سَلَفَ وَ مَنْ عادَ فَیَنْتَقِمُ