معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 541

گاهی گفته می‌شود كه این حق اختصاص به خویشاوندان ندارد، بلكه شامل دوست هم می‌شود، بنابر این علّت حق، قرابت و خویشی نیست، ولی به نظر ما نخستین سبب این حق، عجز و ناتوانی است، لذا در اوّل آیه سخن از ناتوانان از كار به میان آورده شده است، اما اولویت با خویشان است و اگر كسی خویشی نداشت، دوستی و مهری كه بر اثر رفاقت پدید آمده است چنین حقّی را به او می‌دهد و اگر چه دوست دارد در دادگاه ملزم به تكفل مخارج دوست ناتوان و فقیرش نمی‌شود، ولی این امر برای او یك وظیفه دینی است، كه اگر قدرت داشته باشد و در عین حال بگذارد دوستش از گرسنگی بنالد، در پیشگاه خداوند گناهكار خواهد بود، و برادری (دینی) برای همین روزهاست.

و این دستورات، راهنماییهای اخلاقی و اجتماعی حكیمانه‌ای است در مورد حقوق دوستان نسبت به همدیگر.

3- حق میراث كه قرآن مفصّلا آن را ذكر كرده است.

میراث‌

اشاره

قرآن كریم عهده دار بیان احكام ارث به طور مفصّل و گسترده شده است، و سنّت پیامبر (ص) در این زمینه چیزی نیفزوده است، فقط احكام آن را بر موضوعات تطبیق كرده و مواردی كه ممكن است برخی نفهمند، یا آن را تحریف كرده و آن را مانند برخی از احكام جاهلیّت- چون محرومیت زنان از ارث- قرار دهند، توضیح داده است.

مشروح‌ترین آیات درباره ارث در آیات یازده تا سیزده از سوره نساء مذكور است كه ما آن را قبلا ذكر كردیم. 155

در آن آیات شریفه خداوند متعال میراث فرزندان و پدر و مادر و زن و شوهر و فرزندان مادر را بیان فرموده است، و مقصود از «كلاله» در آن آیات بنابر تفسیری كه پیامبر اكرم (ص) فرموده است فرزندان مادر است.

در این جا كلاله دیگری نیز وجود دارد یعنی: برادر و خواهر كه از یك پدر و مادرند، یا فقط پدرشان یكی است، كه درباره آن می‌فرماید: