معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 601

«با كسانی كه با شما جنگ می‌كنند، در راه خدا بجنگید و تعدّی مكنید، كه خدا تعدّی كنندگان را دوست ندارد.» 221

و تعدّی ممنوع دو گونه است، یكی جنگ با كسانی كه به مؤمنان تجاوز نكرده‌اند، كه تجاوز به آنان روا نیست.

و دیگر تعدّی در هنگام جنگ، یعنی: كسانی را كه به جنگ نیامده‌اند مانند پیران و زنان و كودكان نباید كشت، كه این نیز ممنوع است، از این رو خداوند می‌فرماید:

... فَمَنِ اعْتَدی عَلَیْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی عَلَیْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ «... هر كه به شما تعدّی كند، به همان اندازه تعدّی‌اش بر او تعدّی كنید و از خدا بترسید و بدانید كه خدا با پرهیزكاران است.» 222

این بدان معناست كه با آنان كه در جنگ شركت نداشته‌اند نباید جنگید و نباید درختان را برید و یا به ناموسشان تجاوز كرد و یا اموالشان را به ناحقّ مصادره كرد.

قابل توجه است كه در گذشته جنگ مسلمانان به مراكز نظامی و ارتشهای شاهان و حاكمان محدود می‌شد و رابطه مسلمانان با مردم آن كشورها و مناطق چنان بود كه گویا جنگی با هم ندارند و در حال صلح به سر می‌برند.

بلكه باید فقط با دشمنان خدا و پیامبر، در جنگ بود، همان طور كه خدا می‌فرماید:

لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ كانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ «نمی‌یابی مردمی را كه به خدا و روز قیامت ایمان دارند، با كسانی كه با خدا و پیامبرش مخالفت می‌ورزند دوستی كنند، هر چند آن مخالفان، پدران یا فرزندان، یا برادران و یا قبیله آنها باشند ...» 223

اینها همانها هستند كه به جنگ مسلمانان برخاسته و آشكارا دشمنی می كنند و به دنبال فرصت برای ضربه زدن هستند، و به هیچ عهد وفا نمی‌كنند.

از این دسته كه بگذریم، نسبت به دیگران- اگر مقتضی بود- باید همیشه