معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 654

زیادی را صرف كردند ولی نتیجه كار چندان رضایت بخش نشد.

د: قرآن كریم دارای تعدادی قراءتهای تواتر است و قرآن با هر یك از آن قراءتها قرآن است (یعنی همه آن قرائتها صحیح است). و اینها در معنی با یكدیگر پیوند دارند نه اختلاف، بلكه بعضی از قراءتها معنایش از قراءت دیگر بیشتر است یا معنای آن را با نظمی محكم و دقیق و بدون آن كه نقصی در آن معنا باشد، توجیه می‌كند، بلكه تصوّر نقص در آن صحیح نیست. و تفسیر استوار آن است كه این پیوستگی را ذكر كند، مثلا سخن خدای متعال لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ ... 17

هم به ضّم «فاء» قراءت شده است، یعنی: رسول اللّه (ص) از خود عربها می باشد و از آنان بیگانه نیست هم به فتح «فاء» یعنی: آن حضرت از نظر نسب و خلق و مكانت و شرف، از همه عربها برتر است. و با ضمیمه دو قراءت معنی این می‌شود كه: رسول اللّه (ص) برترین عرب است.

اینها برخی از عواملی است كه سبب می‌شود قرآن دارای تفسیر باشد، هر چند خود قرآن آشكار و مفهوم باشد.

در این جا وجه دیگری برای تفسیر وجود دارد كه باید به آن اشاره كرد و آن بیان اسراری است كه الفاظ قرآن و علم كتاب در بردارنده آن است، بدون آن كه سبب ناهماهنگی و پریشانی الفاظ و معانی شود.

همان طور كه اشاره كردیم برخی از مفسّران- مانند زمخشری- به بیان اسرار بلاغت بعضی از الفاظ قرآن پرداخته‌اند و پس از او نیز مفسّرانی همین روش را دنبال كرده و بر آن افزوده‌اند و در برخی از آیات عین سخن او را آورده‌اند، و آیاتی نیز وجود دارد كه كسی متعرض بیان سّر بلاغت آن نشده است.

روشهای تفسیر

اشاره

روشهای تفسیر به اختلا منابعی كه مفسّر از آن كمك می‌گیرد، متنوع می‌شود، و منابع تفسیر را می‌توان چهار چیز شمرد. 1- آنچه كه از