معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 660

نخستین مورد تفسیر آیات حلال و حرام است در این صورت اگر متكّی به رأی باشد، حكم آن را بیان كردیم و اگر فقط نقل از پیامبر (ص) باشد باید آن را بدون چون و چرا پذیرفت.

به هر حال گفتار و كردار صحابه در آیات احكام قابل پیروی است مخصوصا در فهم آیات مربوط به جنگ و صلح و پیمان و امان و احكام ذمّیها و پناهندگان و جمع آوری و تقسیم غنایم و وجوب خراج و جزیه.

زمان عمر دوره باروری برای بیان احكام شرعی بود كه مبانی اسلام كه از قرآن به دست آمده بود پا بر جا شد و فقها را كمك كرد تا بتوانند نظراتشان را درباره روابط مسلمانان با بیگانگان از جهت جنگ و صلح، كامل كنند، از این رو می‌بینیم كه كتابهای سیره از آن دوره بهره گرفته‌اند مثلا كتاب «خراج» نوشته «امام ابو یوسف» نخستین اصلی كه به آن تكیه كرده است، عمل (عمر) بر طبق فهم و درك او از قرآن می‌باشد.

و همچنین «امام محمّد بن حسن شیبانی» اكثر مطالب كتابش «السیر الكبیر» را از عمل صحابه خصوصا عمر- كه آن را از قرآن استنباط كرده بود- گرفته است و این كتاب، نخستین كتابی به شمار می‌رود كه در مورد قوانین دولتی بر اساس عدالت و رحمت و كرامت انسانی تألیف شده است، و نیز كتاب «السیر» از «اوزاعی» و كتابهای دیگری كه منبع آن عمل صحابه است بر طبق آنچه از قرآن استفاده كرده‌اند.

از موضوعات دیگری كه در مورد تفسیر و توضیح آن از صحابه به جای مانده است، داستانهای قرآن است، و آنچه كه در این زمینه از آنان روایت شده و سند آن صحیح است، ناچیز می‌باشد. زیرا همّت آنان فقط به مسائلی بوده كه اثر عملی دارد مانند حلال و حرام و نظم جامعه و بر پایی درستی و عدل در زمین.

آنان در فهم داستانهای قرآن به سنّت صحیح و تفسیر بعض از آیات بعضی دیگر را اعتماد كرده، به آن بسنده می‌كردند و چیزی بر آن نمی‌افزودند، زیرا همان صحیح است و در صدد این كه بیشتر از آن بدانند نبودند.