معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 670

ظاهر و باطن‌

برخی از فرقه‌های شیعه مذهب معتقدند كه قرآن را ظاهری است و باطنی و هر باطنی را باطنی تا هفت باطن، و شناخت صحیح و كامل قرآن جز با شناخت این هفت باطن امكان پذیر نیست، و علم آن نزد هر كسی نیست، بلكه تنها امام معصوم (ع) به تمام آن آگاه است و اصل آن نزد پیامبر (ص) بوده كه پس از خود آن را به علی بن ابی طالب (ع) به ودیعت گذاشته و او به امام پس از خود و همین تا به امام غایب (ع) رسیده است.

قاضی عبد الجبّار این عقیده را ردّ كرده است و می‌گوید: «هیچ دلیل عقلی و نقلی بر تأیید آن وجود ندارد ... و اعتقاد به آن سبب سدّ باب معرفت اسلام خواهد شد.» 29

باید توجّه داشت كه برخی از دانشمندان برای قرآن ظاهر و باطنی غیر از معنای مذكور قائلند، و می‌گویند: قرآن دارای علمی است كه بر بعضی از مردم كه فقط ظاهر الفاظ را می‌نگرند پوشیده است و امّا غیر از این ظواهر از علومی كه قرآن به آن اشاره دارد، ویژه خواصّ دانشمندان و آنان كه قدم در راه علم استوار كرده‌اند می‌باشد، و بین ظاهر و باطن مغایرتی وجود ندارد.

پس «غزالی» می پذیرد كه قرآن را ظاهری است كه هر كس آن را بخواند و با روشهای سخن عرب و نیز سنّت عرب آشنا باشد. آن را می‌فهمد، و آن را باطنی است ژرف، كه از اشاره‌های سخن به دست می‌آید و آنها را كه معانی علمی در پشت سر الفاظ هستند، جز ثابت قدمان در علوم گوناگون، درك نمی‌كنند.

نتیجه سخن «غزالی» این است كه: در فهم قرآن نباید به عقل تنها بسنده كرد، بلكه، باید از نقل نیز استفاده كرد، و استفاده از نقل در احكام شرعیه صحیح، بلكه لازم است و در غیر آن باید به بهترین روش- یعنی بكارگیری عقل و نقل هر دو- عمل كرد، زیرا برای شناخت قرآن، نقل لغت و سنّت صحیح، لازم است.

در پرتو نقل صحیح و همه معانی لغوی الفاظ و روشهای سخن و عرف