حکومت امام علی علیه السلام صفحه 121

یافت تا آنجا که تقریبا همه نمادهای عدالت اجتماعی که در زمان دو خلیفه پیش از او، رخ نموده بود، از میان رفت.

از سویی بنی امیه نقش اول و اصلی را در پیدایی این دگرگونیها، اعم از سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و به وجود آمدن پیامدهای فکری آن در دوره های پس از آن داشتند. همچنین ایشان توانستند با بهره مندی از پیوند خانوادگی خود با خلیفه سوم و نفوذ خویش بر او، برآمده از ناتوانی و پیری اش، سیاست حکومت را در آن دوران ترسیم کنند و بی شک تعیین مروانِ حکم به عنوان دبیرِ عثمان یا صدراعظم او بیشترین اثر را در ترسیم این سیاست داشته است. افزون بر آن، حضور معاویه در رأس حکومت شام است(1)

دست اندازی های عثمان در کنار گذاشتن همه کارگزاران گزیده عمر و به کارگیری همه نزدیکان خود - که بیشتر از بنی امیه بودند - نیز از همین چشم انداز قابل

بررسی است.

این گزینشها که بر پایه پیوندهای خانوادگی و قبیله ای شکل یافته بود، نمادی از رخ نمودن عصبیت های قبیله ای پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله شناخته شد چنان که به پیدایی مفهومی نو از حکومت و امارت برخاسته از خواستِ امیر به جای اصل قرار گرفتن بیان روشن دین و حکم آن انجامید. در این دیدگاه، فرقی میان ثروت عموم و دارایی امیر و تفاوتی میان حکومت او و حکومت آسمان (خدا) دیده نمی شد. به بیانی دیگر و چنان که خواهیم دید همه این پدیده ها قیام گونه ای علیه نظام (حکومت) اسلامی شناخته شد.

تغییر کارگزاران در روزگار عثمان

کارگزاران جدید که عثمان آنان را از میان نزدیکان خود گزیده، شایستگی اخلاقی و علمی لازم برای تصدّی پستهای حکومتی نداشتند، از سویی رسیدن شان