حکومت امام علی علیه السلام صفحه 123

«ابواسحاق! بی تابی مکن، حکومت چنین است که گروهی به عنوان ناهار از آن می خورند و گروهی دیگر شام آن را. و سعد گفت: می بینیم که آن را سلطنت و شاهی قرار داده اید.(1)

دیگر آن که این تحولات سیاسی و رخدادهای جانبی آن در کنار دگرگونیهای اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن به دیگر شهرها و با راهیابی کارگزاران جدید بدانها پس از کنارگذاری والیان منتخب خلفیه پیشین (عمر) راه یافت.

سخنان پنهان، اعتراضها و قیام

حاصل همه این رفتارها، ستم بزرگی بود که به رنجوری و بی تابی طبقات مختلف جامعه منجر شد. اکثریت چشمگیر جامعه اسلامی در اندک مدت همه ضمانتهای خود را نظیر دادگری در توزیع ثروت عمومی و دیگر حقوق اقتصادی که در دوره های گذشته از آن بهره مند بود، از دست داد و در نتیجه مطالبه حقوق اجتماعی که مسلمان و غیر مسلمان را در برمی گرفت در راستای اصلاح اوضاع فزونی یافت. اما کارگزاران عثمان به دست اندازیهای خود و تلاش در جهت حفظ منافع شخصی و فرو غلتیدن در کامیابی و لذت جویی ادامه دادند و همه اینها خشم مردم اعم از مسلمان و غیر مسلمان را افزود و به خیزشی بیشتر و عمیق علیه عثمان منتهی شد.

نهضتی که به یکباره پدید نیامد بلکه رشدی تدریجی داشته هر اندازه مخالفت والیان و کارگزاران با اصول شریعت قوّت بیشتری می یافت اعتراضها نیز محکم تر و شدیدتر می شد. به عنوان نمونه سخن ابوذر به شامیان را وا می گوییم که «ای ثروتمندان و بدترینِ نیازمندان، مژده آتش باد بر آنان که زر و سیم اندوخته، آن را در

راه خدا انفاق نمی کنند. بشارت شان باد به داغهایی آتشین که با آن پیشانی ها،