حکومت امام علی علیه السلام صفحه 140

حضرتش می فرماید: «اگر بدعتی گذارده ام، نام ببرید»(1) ایشان به ضرورت نظارت با هدف دخالت علیه هر انحرافی اشاره کرده، می فرماید: «خداوند از اولیاء خود

نمی پذیرد که در زمانی نافرمانی شود و آنان خاموش باشند [و] امر به معروف و نهی از منکر نکنند.»(2) موضع گیری حضرتش در اعلام عدم اجرای حکم شرع نسبت به عبیداللّه بن عمر از سوی عثمان نیز از همین نگرنگاه بود؛ می فرمود: «اگر بر این فاسق دست یابم او را به خاطر کشتن هرمزان خواهم کشت.» چنان که از خلیفه به خاطر عدم جاری نمود حد بر ولید بن عقبه به خاطر شراب خواری، انتقاد نمود.(3)

سیاست امر به معروف و وجوب مقابله با منکر در شریعت اسلامی همانی است که مرزهای نظارت را تعیین نموده، افراد را به استمرار در نظارت بر حاکم و حکومت سوق می دهد. همان گونه که حاکم را به نظارت بر رفتارهای مردم و عوامل فرمانبرِ خویش وامی دارد و چه بسا - آن گونه که خواهیم دید - در موضوع مقابله با مرزشکنی های قدرت، قوی تر از سازمان هایی باشد که نظامهای دموکراتیک برای این منظور به وجود می آورند.

مشارکت مردمی در انتخاب کارگزاران و تعریف وظایف و اختیارات

شیوه امام علی علیه السلام در مشارکت دادن عموم مردم در امور حکومت، پدیده ای جالب توجه و پیشرفته نسبت به همه آن چیزهایی است که روزگار او به خود دیده بود. مردم دیدند که او چگونه با نظارتی دقیق و پیوسته به کارگزارانش توجه نموده، آنان را وامی دارد حقوق مردم را ادا کنند. چنان که بر رفتار جمعی و فردی هر یک نیز

نظارت داشت. به هر یک از کارگزاران خود در آغاز کارنامه ای (شیوه نامه ای) می داد که در حضور مردم خوانده می شد و چون آن را می پذیرفتند، عقد (قراردادی) میان

1- الامامه و السیاسه یا تاریخ الخلفاء از ابن قتیبه، ج 1، ص 66.
2- الاخبار الطوال، دینوری، ص 144.
3- الامامه و السیاسه، ج 1، ص 53؛ علیّ و بنوه، طه حسین، ص 842.