حکومت امام علی علیه السلام صفحه 151

حضرتش توانست آن را به اجرا گذارَد در حالی که تاکنون هیچ نظامی موفق بدان نبوده است. این حکومت هم از جنبه نظری و هم از جنبه عملی برابری تام در بهره مندی مردم از حقوق و آزادی های شان فراهم آورده، هرگونه مصلحت اندیشی، خودرأیی (استبداد) و نفوذ شخصی یا گروهی از سوی حاکم را لغو و مردود شمرد، زیرا احکام دین، چارچوبها و قوانین تعیین کننده صلاحیت های حاکم، مانعی در برابر مرزشکنی حاکمان شناخته می شوند. و این موهبت فقه اسلامی، بهترین بیان خود را در سخن علی بن ابی طالب علیه السلام می یابد آن گاه که حضرتش از بهر عدم ترجیح اشراف عرب بر موالی و معاهدان مورد عتاب گرفت و فرمود: «من در کتاب خدا نظر افکندم و فضیلتی بر فرزندان اسماعیل نسبت به فرزندان اسحاق نیافتم. آدم، بنده و کنیز به دنیا نیاورد. مردم، همه، آزادند.»(1)

ابزار ایستادگی در برابر مرزشکنی و تکلیف دینی

نظریه ایستادگی در برابر مرزشکنی، وجه دیگر دموکراسی پس از نظریه حقوق و آزادی ها است. این مقوله پس از انقلاب فرانسه چندین دهه مورد بحث و گفتگو قرار داشت. حق قیام علیه قانون شکنی و فشار، عرصه درخواست های برجسته ترین متفکران قرن هجدهم بوده است. او تأثیری شگرف در مردم به جا گذاشت و روح مخالفت با حکومت را از آن روی که حاکمان معصوم و به دور از گناه و اشتباه نیستند در مردم تقویت کرد.(2)

منتسکیو یکی از برجسته ترین نظریه پردازان دموکراسی در این باره می گوید: «آنجا که حاکم پا از مرز حاکمیت فراتر نَهد، آزادی سیاسی قابل یافت نیست.»(3)

این نظریه در تجربه حکومتی امیرمؤمنان علیه السلام به درجه ای که بعدها

1- الروضه من الکافی، ج 8، ص69، چاپ تهران بازار سلطانی، 1389ه .
2- المؤسسات السیاسیّه و القانون الدستوری، موریس دیورچه به فرانسه، ص 220، چاپ هشتم، پاریس.
3- المؤسسات السیاسیه والقانون الدستوری به فرانسه، موریس دیورژه، ص204، چاپ دوم، پاریس.