حکومت امام علی علیه السلام صفحه 225

مشروعیت» یکی از مبادیِ قانونی شناخته شد که باید در همه حکومت ها، صرف نظر از گرایش های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آنان به عنوان زیر ساخت های حکومت، دیده شود. در اندیشه سیاسی یا قانونی چنین فرض شده که حکومت و قانون دو پدیده همراه و کامل کننده یکدیگرند، حکومت، ضرورتی است که احساس نیاز به قانون آن را به وجود آورده است و نمی تواند جز با آن (قانون) با کسانی که آن (حکومت) را پذیرفته اند، رفتار کند. حقیقتِ کامل کننده این معنا آن است که تسلیمِ حکومت بودن، ناشی از ترسِ از حکومت نیست بلکه ناشی از پذیرفتن آن است چه این که ترس به تنهایی نمی تواند افراد را تسلیم و فرمانبر و جوامع را به آرامش رساند. پس قانون، تصویری پذیرفتنی از اندیشه عدالت خواهی است که در ضمیر یا نهادِ جامعه وجود دارد یا به بیانی دیگر، قانون، چون پلکانی است که باید در جهت منافع همگانی، حاکمیت یابد. قانون، برتر از اراده (خواست) حاکمان و فراتر از حکومت است.(1)

با این نگاه درباره مفهوم اصل مشروعیت به بحث و شرح دیدگاهی می پردازیم که علی بن ابی طالب علیه السلام آن را با گفتار و کردار در طول حکومتش ابراز نمود. این دیدگاه تا حد زیاد و به گونه ای جالب توجه با مفهوم معاصر اصلِ یاد شده برابری و انطباق دارد و بسا که در برخی جنبه ها از آن فراتر باشد.

به این منظور و با هدف مقایسه پایه هایی که نظریه های جدید بر آن قرار دارد، به شرح این اصول می پردازیم.

حاکمیت و ضرورت برخوردی قانونی با مردم

امام علی علیه السلام با این نگاه بیشتر کارگزاران عثمان را کنار گذاشت، زیرا اساس تعیین و گماردن آنان با حکم دین مخالف و بر پایه عصبیت بود. حضرت اداره نگهداری