منهل العطشان فی رسم احرف القرآن صفحه 61

باب در ذکر ذوات الیاء

ذوات الیاء عبارت است از الفاتی که در مصاحف ائمّه آن را تصویر کرده باشد در طرف کلمه. و این الفات یا در اسماء باشد یا در افعال یا در حروف. و از آن حروف منحصر است بر چهار کلمه: بلی و حتّی و إلی و علی. و جمله بلی بیست و دو است. و حتّی و إلی و علی را نشمرده ام «1».

امّا اسماء بر دو نوعند: ثلاثی و مزید علیه، و افعال نیز همچنین. و امثله وارده از هردو نوع اسماء در قرآن عظیم پانزده است، سه ثلاثی و دوازده مزید علیه. امّا آن سه ثلاثی وزن فعل به فتح و ضمّ

و کسر فاء و فتح عین. و امّا آن دوازده گانه وزن فعلی است مثلّثه الفاء، ساکنه العین، و فعالی به فتح و ضمّ فاء، و أفعل و مفعل به فتح همزه و فتح و ضمّ میم و فتح عین در هرسه، و مفعّل به ضمّ میم و تشدید عین، و مفتعل، و فعّل به ضمّ فاء و تشدید عین، و فوعله غالبا.

و امثله افعال بیست و سه وزن است هشت از ماضی و باقی از مضارع. پس ماضی فعل، و أفعل، و فعّل، و فاعل، و افتعل، و استفعل، و تفعّل و تفاعل است. و مضارع دو نوع است یا حرف مضارعه از آن مفتوح باشد یا مضموم. و اوّل هشت مثال است چهار از آن مضارع ثلاثی یفعل، و تفعل، و أفعل، و نفعل، و چهار دیگر یتفعّل به یاء و تاء، و به تفاعل همچنین. و نوع ثانی هفت مثال است سه از آن مشتمل بر ثلاثی و رباعی از ما لم یسمّ فاعله، و آن یفعل، و تفعل، و نفعل است. و چهار باقی یفعل به یاء و تاء، و یتفعّل.

و بدانکه از انواع بعضی متّصل به تاء تأنیث و لام تعریف باشد و بعضی مضاف باشد و بعضی مجرّد از هرسه. و از افعال بعضی آن باشد که اصلش موزون باشد نه لفظش، و بعضی مکرّر شوند و بعضی غیر مکرّر، و بعضی یافت نشوند الّا متّصل به ضمیر. و ما همه را مبیّن سازیم به توفیق خدای تعالی و یاد کنیم مجموع آنچه در قرآن عظیم است از

تکرار شده است.