دلدارى به تهيدستان و تأديب ثروتمندان
خطبه 23 : دلدارى به تهيدستان و تأديب ثروتمندان
و من خطبة له (عليه السلام) و تشتمل على تهذيب الفقراء بالزهد و تأديب الأغنياء بالشفقة
از خطبههاى آن حضرت است در دلدارى به تهيدستان و تأديب ثروتمندان
تهذيب الفقراء
دلدارى به تهيدستان
أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْأَمْرَ يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ كَقَطَرَاتِ الْمَطَرِ إِلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا قُسِمَ لَهَا مِنْ زِيَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ
پس از ستايش پروردگار، بدانيد كه تقديرهاى الهى چون قطرات باران از آسمان به سوى انسانها فرود مى آيد، و بهره هر كسى، كم يا زياد به او مى رسد
فَإِنْ رَأَى أَحَدُكُمْ لِأَخِيهِ غَفِيرَةً فِي أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ نَفْسٍ فَلَا تَكُونَنَّ لَهُ فِتْنَةً
پس اگر يكى از شما براى برادر خود، برترى در مال و همسر و نيروى بدنى مشاهده كند، مبادا فريب خورد و حسادت كند،
فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ مَا لَمْ يَغْشَ دَنَاءَةً تَظْهَرُ فَيَخْشَعُ لَهَا إِذَا ذُكِرَتْ
زيرا مسلمان (تا زمانى كه دست به عمل پستى نزده كه از آشكار شدنش شرمنده باشد
وَ يُغْرَى بِهَا لِئَامُ النَّاسِ
و مورد سرزنش مردم پست قرار گيرد)
كَانَ كَالْفَالِجِ الْيَاسِرِ
به مسابقه دهنده اى مى ماند
الَّذِي يَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَةٍ مِنْ قِدَاحِهِ
كه دوست دارد در همان آغاز مسابقه پيروز گردد
تُوجِبُ لَهُ الْمَغْنَمَ
تا سودى به دست آورد
وَ يُرْفَعُ بِهَا عَنْهُ الْمَغْرَمُ
و ضررى متوجّه او نگردد.
وَ كَذَلِكَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِيءُ مِنَ الْخِيَانَةِ
هم چنين مسلمانى كه از خيانت پاك است
يَنْتَظِرُ مِنَ اللَّهِ إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ
انتظار دارد و يكى از دو خوبى نصيب او گردد:
إِمَّا دَاعِيَ اللَّهِ فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لَهُ
يا دعوت حق را لبيك گفته عمر او پايان پذيرد «كه آنچه در نزد خداست براى او بهتر است»،
وَ إِمَّا رِزْقَ اللَّهِ فَإِذَا هُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ مَعَهُ دِينُهُ وَ حَسَبُهُ
و يا خداوند روزى فراوان به او دهد و صاحب همسر و فرزند و ثروت گردد، و هم چنان دين و شخصيّت خود را نگاه دارد.
وَ إِنَّ الْمَالَ وَ الْبَنِينَ حَرْثُ الدُّنْيَا
همانا ثروت و فرزندان، محصول دنيا و فانى شدنى،
وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ حَرْثُ الْآخِرَةِ
و عمل صالح زراعت آخرت است،
وَ قَدْ يَجْمَعُهُمَا اللَّهُ تَعَالَى لِأَقْوَامٍ
گر چه گاهى خداوند، هر دوى آن را به ملّت هايى خواهد بخشيد.
فَاحْذَرُوا مِنَ اللَّهِ مَا حَذَّرَكُمْ مِنْ نَفْسِهِ
از خدا در آن چه اعلام خطر كرده است بر حذر باشيد
وَ اخْشَوْهُ خَشْيَةً لَيْسَتْ بِتَعْذِيرٍ
از خدا آنگونه بترسيد كه نيازى به عذر خواهى نداشته باشيد
وَ اعْمَلُوا فِي غَيْرِ رِيَاءٍ وَ لَا سُمْعَةٍ
عمل نيك انجام دهيد بدون آن كه به ريا و خود نمايى مبتلا شويد،
فَإِنَّهُ مَنْ يَعْمَلْ لِغَيْرِ اللَّهِ يَكِلْهُ اللَّهُ لِمَنْ عَمِلَ لَهُ
زيرا هر كس، كارى براى غير خدا انجام دهد، خدا او را به همان غير واگذارد.
نَسْأَلُ اللَّهَ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُعَايَشَةَ السُّعَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبِيَاءِ
از خدا، درجات شهيدان، و زندگى سعادتمندان، و هم نشينى با پيامبران را درخواست مى كنيم.
تأديب الأغنياء
تأديب ثروتمندان
أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا يَسْتَغْنِي الرَّجُلُ وَ إِنْ كَانَ ذَا مَالٍ عَنْ عِتْرَتِهِ وَ دِفَاعِهِمْ عَنْهُ بِأَيْدِيهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ
اى مردم، انسان هر مقدار كه ثروتمند باشد، باز از خويشاوندان خود بى نياز نيست كه از او با زبان و دست دفاع كنند.
وَ أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِهِ
و اضطراب و ناراحتى او را مى زدايند،
و تثاقلوا عن صوته
كه آنها به نداى او پاسخ نمى گويند
و تناهض الأقدام الجمة
و گروهى را از يارى خود باز داشته است) .
وَ هُمْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَيْطَةً مِنْ وَرَائِهِ
خويشاوندان انسان، بزرگ ترين گروهى هستند كه از او حمايت مى كنند
وَ أَعْطَفُهُمْ عَلَيْهِ عِنْدَ نَازِلَةٍ إِذَا نَزَلَتْ بِهِ
و در هنگام مصيبت ها نسبت به او، پر عاطفه ترين مردم مى باشند.
وَ لِسَانُ الصِّدْقِ يَجْعَلُهُ اللَّهُ لِلْمَرْءِ فِي النَّاسِ خَيْرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ يَرِثُهُ غَيْرُهُ
نام نيكى كه خدا از شخصى در ميان مردم رواج دهد بهتر از ميراثى است كه ديگرى بردارد.
و منها : أَلَا لَا يَعْدِلَنَّ أَحَدُكُمْ عَنِ الْقَرَابَةِ يَرَى بِهَا الْخَصَاصَةَ
(قسمت ديگرى از همين خطبه) آگاه باشيد، مبادا از بستگان تهيدست خود رو برگردانيد،
أَنْ يَسُدَّهَا بِالَّذِي لَا يَزِيدُهُ إِنْ أَمْسَكَهُ وَ لَا يَنْقُصُهُ إِنْ أَهْلَكَهُ
و از آنان چيزى را دريغ داريد، كه نگاه داشتن مال دنيا، زيادى نياورد و از بين رفتنش كمبودى ايجاد نكند.
وَ مَنْ يَقْبِضْ يَدَهُ عَنْ عَشِيرَتِهِ
آن كس كه دست دهنده خود را از بستگانش باز دارد،
فَإِنَّمَا تُقْبَضُ مِنْهُ عَنْهُمْ يَدٌ وَاحِدَةٌ وَ تُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَيْدٍ كَثِيرَةٌ
تنها يك دست را از آنها گرفته امّا دست هاى فراوانى را از خويش دور كرده است،
وَ مَنْ تَلِنْ حَاشِيَتُهُ يَسْتَدِمْ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ
و كسى كه پر و بال محبّت را بگستراند، دوستى خويشاوندانش تداوم خواهد داشت.
قال السيد الشريف أقول الغفيرة هاهنا الزيادة و الكثرة من قولهم للجمع الكثير الجم الغفير و الجماء الغفير
مى گويم: (غفيره، در اينجا به معناى فراوانى اموال است، چنانكه جمعيّت فراوان را نيز «الجم الغفير» مى گويند،
و يروى عفوة من أهل أو مال و العفوة الخيار من الشيء
و نقل شد كه بجاى «الغفيره»، «عفوة من اهل او مال»، به كار مى بردند، و «عفوة» به معناى نمونه خوب از ميان يك جنس است،
يقال أكلت عفوة الطعام أي خياره.
چنان كه گفته مى شود، «اكلت عفوة الطعام» يعنى قسمت هاى خوب غذا را خوردم.
و ما أحسن المعنى الذي أراده (عليه السلام) بقوله و من يقبض يده عن عشيرته. إلى تمام الكلام
و چه زيباست معنايى كه امام عليه السّلام از جمله «و من يقبض يده عن عشيرته» تا آخر كلام اراده فرمود،
فإن الممسك خيره عن عشيرته إنما يمسك نفع يد واحدة
زيرا كسى كه خير و نيكى هاى خود را از خويشاوندان خود قطع كند، تنها سود يك تن را از آنها باز داشته،
فإذا احتاج إلى نصرتهم و اضطر إلى مرافدتهم قعدوا عن نصره
امّا به هنگام احتياج شديد، يارى تمام آنها را از خود دور كرده
فمنع ترافد الأيدي الكثيرة
در اين صورت خود را از سود فراوان خويشاوندان محروم ساخته
