بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ

به نام خداى رحمان و رحيم.؛ سائلى از كفار درخواست عذابى كرد كه لا محاله واقع مى‌شد.

لِلْكافِرينَ لَيْسَ لَهُ دافِعٌ

و كافران دافعى براى آن نداشتند.

مِنَ اللَّهِ ذِي الْمَعارِجِ

عذابى از ناحيه خدايى كه در درگاهش براى فرشتگان درجاتى دارد.

تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ

ملائكه و روح در روزى كه مقدار آن پنجاه هزار سال است (يعنى در روز قيامت) به سوى او عروج مى‌كنند.

فَاصْبِرْ صَبْراً جَمِيلاً

پس تو كه مورد چنين درخواستى از آنان قرار گرفته‌اى به خوبى صبر كن.

إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيداً

كفار آن روز را دور مى‌پندارند.

وَ نَراهُ قَرِيباً

ولى ما نزديكش مى‌بينيم.

يَوْمَ تَكُونُ السَّماءُ كَالْمُهْلِ

روزى است كه آسمان چون مس ذوب شده مى‌شود.

وَ تَكُونُ الْجِبالُ كَالْعِهْنِ

و كوه‌ها چون پشم حلاجى شده مى‌گردند.

وَ لا يَسْئَلُ حَمِيمٌ حَمِيماً

و هيچ حامى و دوستى سراغ دوستش را نمى‌گيرد.

يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ

با اينكه دوستان را به دوستان نشان مى‌دهند، مجرم آرزو مى‌كند اى كاش مى‌شد فرزندان را در برابر عذاب آن روز فدا كرد.

وَ صاحِبَتِهِ وَ أَخِيهِ

و دوستان و برادر را.

وَ فَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْوِيهِ

و خويشاوندانى كه او را از خود مى‌دانستند.

وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ثُمَّ يُنْجِيهِ

و بلكه همه مردم روى زمين را تا خودش از عذاب نجات پيدا كند.

كَلاَّ إِنَّها لَظيٰ

اما هيهات چه آرزوى خامى كه آتش دوزخ شعله‌ور است.

نَزَّاعَةً لِلشَّويٰ

و در هم شكننده اعضاى بدن است.

تَدْعُوا مَنْ أَدْبَرَ وَ تَوَلَّيٰ

او هر روگردان از حق و مستكبرى را به سوى خود مى‌خواند.

وَ جَمَعَ فَأَوْعيٰ

و همه آنهايى را كه اموال را جمع و ذخيره كردند در خود جاى مى‌دهد.

إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً

آرى انسان به منظور رسيدنش به كمال حريص خلق شده.

إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً

و نيز اينطور خلق شده كه در برابر شر به جزع در مى‌آيد.

وَ إِذا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً

و از رساندن خير به ديگران دريغ مى‌نمايد.

إِلَّا الْمُصَلِّينَ

مگر نمازگزاران.

الَّذِينَ هُمْ عَليٰ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ

كه بر اين كار خود مداومت دارند.

وَ الَّذِينَ فِي أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ

(و حرص خود را در راه بندگى خدا به كار مى‌برند) و كسانى كه در اموالشان حقى معلوم است.

لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ

براى سائل و محروم.

وَ الَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ

و كسانى روز جزا را همواره تصديق مى‌كنند.

وَ الَّذِينَ هُمْ مِنْ عَذابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ

و كسانى كه از عذاب پروردگارشان نگران هستند.

إِنَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ

چون هيچ كس از عذاب پروردگارش ايمن نيست.

وَ الَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ

و كسانى كه شهوت خود را حفظ مى‌كنند.

إِلَّا عَليٰ أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ

مگر در مورد همسران و كنيزان خود كه به خاطر به كار بردن نيروى شهوت در آن موارد ملامت نمى‌شوند.

فَمَنِ ابْتَغيٰ وَراءَ ذٰلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ العادُونَ

پس اگر كسى براى اطفاى شهوت به دنبال غير آنچه ياد شد باشد چنين كسانى تجاوزگرند.

وَ الَّذِينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ

و كسانى كه امانت‌ها و پيمان خود را محترم مى‌شمارند.

وَ الَّذِينَ هُمْ بِشَهاداتِهِمْ قائِمُونَ

و كسانى كه پاى شهادت‌هاى خود مى‌ايستند.

وَ الَّذِينَ هُمْ عَليٰ صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ

و كسانى كه بر نماز خود محافظت دارند.

أُولئِكَ فِي جَنَّاتٍ مُكْرَمُونَ

چنين كسانند كه در باغهاى بهشت مورد احترامند.

فَما لِ الَّذِينَ كَفَرُوا قِبَلَكَ مُهْطِعِينَ

(با اينكه خداى تعالى مقدر فرمود كه كفار را با بهشت خود گرامى ندارد) اين كفار را كه در پيرامون تواند چه مى‌شود كه چشم از تو بر نمى‌دارند.

عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمالِ عِزِينَ

(و در عين اينكه با همند) از چپ و راستت متفرق مى‌شوند.

أَ يَطْمَعُ كُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ يُدْخَلَ جَنَّةَ نَعِيمٍ

آيا هر يك از آنها طمع آن دارند كه تقدير الهى را بر هم زده داخل بهشت نعيم شوند؟.

كَلاَّ إِنَّا خَلَقْناهُمْ مِمَّا يَعْلَمُونَ

نه، حاشا كه كوچكتر از اينند و خود مى‌دانند كه ما از چه چيز خلقشان كرده‌ايم.

فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ إِنَّا لَقادِرُونَ

پس (گو اينكه قسم لازم ندارد ولى) به پروردگار همه مشرقها و مغربها سوگند كه ما قادريم.

عَليٰ أَنْ نُبَدِّلَ خَيْراً مِنْهُمْ وَ ما نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ

بر اينكه اينان را منقرض نموده خلقى بهتر از ايشان بيافرينيم و كسى نيست كه با اراده خود اراده ما را از كار بيندازد.

فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَ يَلْعَبُوا حَتَّي يُلاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُونَ

بنا بر اين تو هم اى پيامبر رهاشان كن در لجن فرو روند و سرگرم بازى باشند تا ناگهان و تهى دست به روزى برخورند كه وعده‌اش را از پيش به ايشان داده بودند.

يَوْمَ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ سِراعاً كَأَنَّهُمْ إِليٰ نُصُبٍ يُوفِضُونَ

روزى كه به سرعت از قبرها در آيند و همه به سوى يك نقطه به سرعت به راه افتند گويى در آنجا به سوى علامتى روان مى‌شوند.

خاشِعَةً أَبْصارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ذٰلِكَ الْيَوْمُ الَّذِي كانُوا يُوعَدُونَ

اما در حالتى كه چشمهايشان از شدت شرمندگى به پايين افتاده ذلت از سراپايشان مى‌بارد و به ايشان گفته مى‌شود اين است همان روزى كه وعده‌اش را مى‌دادند.