تواضع
حديث (1) امام على عليه السلام:
أَشْرَفُ الْخَلَائِقِ التَّوَاضُعُ وَ الْحِلْمُ وَ لِينُ الْجَانِبِ.
شريف ترين اخلاق، تواضع، بردبارى و نرم خويى است.
عيون الحکم و المواعظ(ليثي) ص 115 ، ح 2555
حديث (2) رسول اكرم صلى الله عليه و آله:
إنّ اللَّه أوحى إليّ أن تواضعوا حتّى لا يفخر أحد على أحد و لا يبغي أحد على أحد.
خداى متعال به من وحى فرمود كه متواضع باشيد، تا هيچ كس بر ديگرى فخر نفروشد و احدى به ديگرى زورگويى و تجاوز نكند.
نهج الفصاحه ص 290 ، ح 678
حديث (3) امام صادق عليه السلام:
إِنَّ فِي السَّمَاءِ مَلَكَيْنِ مُوَكَّلَيْنِ بِالْعِبَادِ فَمَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ رَفَعَاهُ وَ مَنْ تَكَبَّرَ وَضَعَاهُ.
در آسمان دو فرشته بر بندگان گماشته شده اند پس هر كس براى خدا تواضع كند، او را بالا برند و هر كس تكبر ورزد او را پَست گردانند.
كافى(ط-الاسلاميه) ج2، ص122، ح2
حديث (4) امام على عليه السلام:
إِذا تَفَقَّهَ الرَّفيعُ تَواضَعَ؛
انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانايى رسد، متواضع مى شود.
عيون الحکم و المواعظ(ليثي) ص 135 ، ح 3075
حديث (5) امام على عليه السلام:
فى صِفَةِ المُتَّقينَ ـ: مَلبَسُهُمُ الاِقتِصادُ وَ مَشيُهُمُ التَّواضُعُ؛
در وصف پرهيزكاران ـ: لباسشان ميانه رويست و راه رفتن و رفتارشان متواضعانه است.
تحف العقول ص 159 - امالي(صدوق) ص 159 - نهج البلاغه(صبحي صالح) ص 303 ، خطبه 193
حديث (6) امام صادق عليه السلام:
إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ يَرْضَى الرَّجُلُ بِالْمَجْلِسِ دُونَ الْمَجْلِسِ وَ أَنْ يُسَلِّمَ عَلَى مَنْ يَلْقَى وَ أَنْ يَتْرُكَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ كَانَ مُحِقّاً وَ لَا يُحِبَّ أَنْ يُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى.
از تواضع است كه انسان به پايين مجلس رضايت دهد، به هر كس بر مى خورد سلام كند، مجادله را رها كند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشد كه او را به پرهيزكارى بستايند.
بحارالأنوار(ط-بيروت) ج 72، ص 465 ، ح 4
حديث (7) رسول اكرم صلى الله عليه و آله:
ثَلَاثَةٌ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِنَّ إِلَّا خَيْراً التَّوَاضُعُ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِ إِلَّا ارْتِفَاعاً وَ ذُلُّ النَّفْسِ لَا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِ إِلَّا عِزّاً وَ التَّعَفُّفُ لا يَزِيدُ اللَّهُ بِهِ إِلَّا غِنًى.
سه چيز است كه خداوند به سبب آنها جز بر خير و خوبى نمى افزايد: تواضع كه خداوند به سبب آن جز بلند مرتبگى نمى افزايد، شكسته نفسى كه خداوند به سبب آن جز عزّت نمى افزايد و مناعت طبع كه خداوند به سبب آن جز بى نيازى نمى افزايد.
عده الداعي ص 178 - بحارالأنوار(ط-بيروت) ج 72 ، ص 124، ح 22
حديث (8) امام كاظم عليه السلام:
إِنَّ الزَّرْعَ يَنْبُتُ فِي السَّهْلِ وَ لَا يَنْبُتُ فِي الصَّفَا فَكَذَلِكَ الْحِكْمَةُ تَعْمُرُ فِي قَلْبِ الْمُتَوَاضِعِ وَ لَا تَعْمُرُ فِي قَلْبِ الْمُتَكَبِّرِ الْجَبَّارِ لِأَنَّ اللَّهَ جَعَلَ التَّوَاضُعَ آلَةَ الْعَقْلِ وَ جَعَلَ التَّكَبُّرَ مِنْ آلَةِ الْجَهْل
زراعت در زمين هموار مى رويد، نه بر سنگ سخت و چنين است كه حكمت، در دل هاى متواضع جاى مى گيرد نه در دل هاى متكبر. خداوند متعال، تواضع را وسيله عقل و تكبر را وسيله جهل قرار داده است.
تحف العقول ص 396
حديث (9) امام رضا عليه السلام:
التَّوَاضُعُ دَرَجَاتٌ مِنْهَا أَنْ يَعْرِفَ الْمَرْءُ قَدْرَ نَفْسِهِ فَيُنْزِلَهَا مَنْزِلَتَهَا بِقَلْبٍ سَلِيمٍ لَا يُحِبُّ أَنْ يَأْتِيَ إِلَى أَحَدٍ إِلَّا مِثْلَ مَا يُؤْتَى إِلَيْهِ إِنْ رَأَى سَيِّئَةً دَرَأَهَا بِالْحَسَنَةِ كَاظِمُ الْغَيْظِ عَافٍ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.
تواضع درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه انسان اندازه خود را بشناسد و با طيب خاطر خود را در آن جايگاه قرار دهد، دوست داشته باشد با مردم همان گونه رفتار كند كه انتظار دارد با او رفتار كنند، اگر بدى ديد آن را با خوبى جواب دهد، خشم خود را فرو خورد و از مردم درگذرد، و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.
كافى(ط-الاسلاميه) ج 2، ص 124 ، ح 13
حديث (10) امام على عليه السلام:
مَن أَتى غَنيّا فَتَواضَعَ لَهُ لِغِناهُ ذَهَبَ ثُلُثا دينِهِ؛
هر كس در مقابل ثروتمند به خاطر ثروتش تواضع كند دو سوم دينش از بين برود.
نهج البلاغه(صبحي صالح) ص 508 ، حكمت 228
حديث (11) امام حسن عسکري عليه السلام:
التَّواضُعُ نِعمَةٌ لا يُحسَدُ عَليها؛
تواضع و فروتني نعمتي است که بر آن حسد نبرند.
تحف العقول ص 489
حديث (12) امام صادق عليه السلام:
إِنَّ صَاحِبَ الدِّينِ فَكَّرَ فَعَلَتْهُ السَّكِينَةُ وَ اسْتَكَانَ فَتَوَاضَعَ وَ قَنِعَ فَاسْتَغْنَى وَ رَضِيَ بِمَا أُعْطِيَ وَ انْفَرَدَ فَكُفِيَ الْإِخْوَانَ وَ رَفَضَ الشَّهَوَاتِ فَصَارَ حُرّاً وَ خَلَعَ الدُّنْيَا فَتَحَامَى الشُّرُورَ وَ اطَّرَحَ الْحَسَدَ فَظَهَرَتِ الْمَحَبَّةُ وَ لَمْ يُخِفِ النَّاسَ فَلَمْ يَخَفْهُمْ وَ لَمْ يُذْنِبْ إِلَيْهِمْ فَسَلِمَ مِنْهُمْ وَ سَخَتْ نَفْسُهُ عَنْ كُلِّ شَيْءٍ فَفَازَ وَ اسْتَكْمَلَ الْفَضْلَ وَ أَبْصَرَ الْعَافِيَةَ فَأَمِنَ النَّدَامَةَ.
آدم ديندار چون مى انديشد، آرامش بر جان او حاكم است. چون خضوع مى كند متواضع است. چون قناعت مى كند، بى نياز است. به آنچه داده شده خشنود است. چون تنهايى را برگزيده از دوستان بى نياز است. چون هوا و هوس را رها كرده آزاد است. چون دنيا را فرو گذارده از بدى ها و گزندهاى آن در امان است. چون حسادت را دور افكنده محبتش آشكار است.مردم را نمى ترساند پس از آنان نمى هراسد و به آنان تجاوز نمى كند پس از گزندشان در امان است. به هيچ چيز دل نمى بندد پس به رستگارى و كمال فضيلت دست مى يابد و عافيت را به ديده بصيرت مى نگرد پس كارش به پشيمانى نمى كِشد.
امالى (مفيد) ص 52، ح 14
حديث (13) ديلمى:
كانَ النَّبىُّ صلى الله عليه و آله... يُسَلِّمُ عَلَى مَنِ اسْتَقْبَلَهُ مِنْ غَنِيٍّ وَ فَقِيرٍ وَ كَبِيرٍ وَ صَغِيرٍ وَ لَا يُحَقِّرُ مَا دُعِيَ إِلَيْهِ وَ لَوْ إِلَى حَشَفِ التَّمْرِ وَ كَانَ خَفِيفَ الْمَئُونَةِ كَرِيمَ الطَّبِيعَةِ جَمِيلَ الْمُعَاشَرَةِ طَلْقَ الْوَجْهِ بَسَّاماً مِنْ غَيْرِ ضَحِكٍ مَحْزُوناً مِنْ غَيْرِ عُبُوسٍ مُتَوَاضِعاً مِنْ غَيْرِ مَذَلَّةٍ جَوَاداً مِنْ غَيْرِ سَرَفٍ رَقِيقَ الْقَلْبِ رَحِيماً بِكُلِّ مُسْلِمٍ
رسول اكرم صلى الله عليه و آله به هر كس برخورد مىنمودند، از بزرگ و كوچك، ثروتمند و فقير، سلام مىكردند و اگر به جايى حتى براى خوردن خرمايى خشك دعوت مى شدند، آن را كوچك نمى شمردند. زندگيشان كم هزينه بود، بزرگ طبع، خوش معاشرت و گشاده رو بودند، هميشه متبسم بودند بى آنكه بخندند، محزون بودند بى آنكه اخمو باشند، متواضع بودند بى آنكه از خود ذلّتى نشان دهند، مى بخشيدند ولى اسراف نمى نمودند، دل نازك و نسبت به تمام مسلمانان مهربان بودند.
وسايل الشيعه ج 5 ، ص 54 ، ح 5886 - ارشاد القلوب(ديلمي) ج 1، ص 115
حديث (14) ابن شهر آشوب:
كانَ النَّبىّ صلي الله عليه و آله قَبْلَ الْمَبْعَثِ مَوْصُوفاً بِعِشْرِينَ خَصْلَةً مِنْ خِصَالِ الْأَنْبِيَاءِ لَوِ انْفَرَدَ وَاحِدٌ بِأَحَدِهَا لَدَلَّ عَلَى جَلَالِهِ فَكَيْفَ مَنِ اجْتَمَعَتْ فِيهِ كَانَ نَبِيّا أَمِيناً صَادِقاً حَاذِقاً أَصِيلًا نَبِيلًا مَكِيناً فَصِيحاً عَاقِلًا فَاضِلًا عَابِداً زَاهِداً سَخِيّاً كَمِيّاً قَانِعاً مُتَوَاضِعاً حَلِيماً رَحِيماً غَيُوراً صَبُوراً مُوَافِقاً مُرَافِقاً لَمْ يُخَالِطْ مُنَجِّماً وَ لَا كَاهِناً وَ لَا عَيَّافا
رسول اكرم صلي الله عليه و آله پيش از مبعوث شدن، بيست خصلت از خصلتهاى پيامبران را دارا بودند، كه اگر كسى يكى از آنها را داشته باشد، دليل عظمت اوست؛ چه رسد به كسى كه همه آنها را دارا باشد، آن حضرت پيامبرى امين، راستگو، ماهر، اصيل، شريف، استوار، سخنور، عاقل، با فضيلت، عابد، زاهد، سخاوتمند، دلير و با شهامت، قانع، متواضع، بردبار، مهربان، غيرتمند، صبور، سازگار، و نرمخو بودند و با هيچ منجّم (قائل به تأثير ستارگان)، غيبگو و پيشگويى همنشين نبودند.
مناقب (ابن شهر آشوب) ج 1، ص 123
حديث (15) پيامبر صلى الله عليه و آله:
مَنِ اقْتَصَدَ اَغْناهُ اللّه وَ مَنْ بَذَّرَ اَفْقَرَهُ اللّه وَ مَنْ تَواضَعَ رَفَعَهُ اللّه وَ مَنْ تَجَبَّرَ قَصَمَهُ اللّه؛
هر كس ميانه روى كند، خداوند بى نيازش سازد و هر كس ريخت و پاش نمايد، خداوند نادارش كند، هر كس فروتنى پيشه كند، خداوند بلندش نمايد و هر كس بزرگى كند، خداوند خُردش نمايد.
نهج الفصاحه ص 755 ، ح 2939
حديث (16) امام صادق عليه السلام:
ثَلاثٌ تـُورِثُ المَحَبَّه: الـدَيـنُ وَ التَّـواضُعُ وَ البَذلُ؛
سه چيز است که محبت آورد: قـرض دادن و فـروتنـى و بخشـش.
تحف العقول ص 316
حديث (17) امام هادي عليه السلام:
التَواضُعُ أن تُعطِي الناسَ ما تُحبُّ أن تُعطاهُ؛
فروتني در آن است که با مردم چنان کني که دوست داري با تو چنان باشند.
کافي(ط-الاسلاميه) ج 2 ، ص 124 ، ح 13
حديث (18) امام صادق عليه السلام:
إنَّ مِن التَّواضُعِ أن يَجلِسَ الرّجُلُ دُونَ شَرَفِهِ؛
تواضع در مجلس، آن است كه كسى در كمتر از جايگاهش بنشيند
كافي(ط-الاسلاميه) ج 2، ص 123، ح 9
حديث (19) امام علي عليه السلام:
مَن تَواضَعَ قَلبُهُ لِلَّهِ لَم يَسأم بَدنهَ مِن طاعَةِ اللهِ
هر که قلبش براي خدا تواضع داشته باشد، بدنش از طاعت خدا خسته نمي شود.
کنز الفؤاد ج 1 ، ص 278 - بحار الانوار(ط-بيروت) ج 75 ، ص 90 ، ح 95
حديث (20) امام صادق عليه السلام:
سَمِعتُهُ يَقُولُ إنَّ فِي السَّمَاءِ مَلَکَينِ مُوَکَّلَينِ بِالعِبادِ فَمَن تَواضَعَ لِلهِ رَفَعَاهُ وَ مَن تَکَبَّر وَضَعَاهُ
شنيدم آن حضرت مي فرمايد: در آسمان دو فرشته موکل بندگان خدايند. هر کس فروتني کند براي خدا، آن دو او را بالا ببرند، و هر کس تکبر ورزد، خوار و ذليلش کنند.
کافي(ط-الاسلاميه) ج2 ، ص122 ، ح2
حديث (21) امام صادق عليه السلام:
فيما أَوحَي اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إلَي دَاوُدَ يا دَاوُدُ کَما أنَّ أقرَبَ النَّاسِ مِنَ اللهِ المُتَوَاضِعونَ کَذَلِکَ أبعَدُ الناسِ مِنَ اللهِ المُتَکَبِّرُونَ.
از جمله وحي هاي که خداي عزوجل به داود اين بود: اي داود همچنان که نزديک ترين مردم به خدا انسان هاي فروتن هستند، دور ترين مردم از خدا نيز متکبران اند.
کافي(ط-الاسلاميه) ج 2 ، ص 123 ، ح 11
