ديوان أمير المؤمنين عليه السلام

ديوان أمير المؤمنين عليه السلام، ص: 259

-

لَا تَجْزَعَنَّ إِذَا نَابَتْكَ نَائِبَةٌ

وَ اصْبِرْ فَفِي الصَّبْرِ عِنْدَ الضِّيقِ مُتَّسَعٌ‏

إِنَّ الْكَرِيمَ إِذَا نَابَتْهُ نَائِبَةٌ

لَمْ يَبْدُ مِنْهُ عَلَى عِلَّاتِهِ الْهَلَعُ‏

نهى از حرص در جمع مال‏

-

دَعِ الْحِرْصَ عَلَى الدُّنْيَا

وَ فِي الْعَيْشِ فَلَا تَطْمَعْ‏

وَ لَا تَجْمَعْ مِنَ الْمَالِ‏

وَ لَا تَدْرِي لِمَنْ تَجْمَعُ‏

وَ لَا تَدْرِي أَ فِي أَرْضِكَ‏

أَمْ فِي غَيْرِهَا تُصْرَعُ‏

فَإِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ‏

وَ كَدُّ الْمَرْءِ لَا يَنْفَعُ‏

فَقِيرٌ كُلُّ مَنْ يَطْمَعْ‏

غَنِيٌّ كُلُّ مَنْ يَقْنَعُ‏

بيان انتهاى هر جمعيتى به پريشانى‏

-

قَصْرُ الْجَدِيدِ إِلَى بِلًى‏

وَ الْوَصْلُ فِي الدُّنْيَا انْقِطَاعُهُ‏

أَيُّ اجْتِمَاعٍ لَمْ يَصِرْ

لِتَشَتُّتٍ مِنْهُ اجْتِمَاعُهُ‏

أَمْ أَيُّ شُعْبٍ لِالْتِيَامٍ‏

لَمْ يُفَرِّقْهُ انْصِدَاعُهُ‏

أَمْ أَيُّ مُنْتَفِعٍ بِشَيْ‏ءٍ

ثَمَّ تَمَّ لَهُ انْتِفَاعُهُ‏

يَا بُؤْسَ لِلدَّهْرِ الَّذِي‏

مَا زَالَ مُخْتَلِفاً طِبَاعُهُ‏

قَدْ قِيلَ فِي أَمْثَالِهِمْ‏

يَكْفِيكَ مِنْ شَرِّهْ سَمَاعُهُ‏

نفى توغل در هوى و هوس‏

ديوان أمير المؤمنين عليه السلام، ص: 260

علامت سخاوتمند و بزرگوار 914- وقتى مصيبتى به تو روى آورد ناله مكن، صبر داشته باش كه صبر به هنگام سختى گشايش را به همراه دارد.

915- آنگاه كه مصيبتى سخاوتمند و بزرگوار را فشار داد هيچ وقت بى‏صبرى نشان نخواهد داد.

هرچند كه از قضا بلا مى‏آيد

وز قوس فلك تير جفا مى‏آيد

در كنج رضا نشسته و منتظرم‏

تا بار ديگر چه از خدا مى‏آيد

از حرص به مال پرهيز كن‏ 916- حرص بدنيا را كنار بگذار. به لذت دنيا طمع نداشته باش.

917- مال را ذخيره مكن. نمى‏دانى براى چه كسى جمع مى‏كنى.

918- نمى‏دانى كه در سرزمين خود مرض مرگ گريبانت را مى‏گيرد و يا جاى ديگرى.

919- بدون ترديد رزق تقسيم شده است و كوشش إنسان سودى ندارد.

920- هركس طمع به ديگران داشته باشد بيچاره است و آن كس كه قناعت داشته باشد ثروتمند.

تا چند تو را حرص و طمع خواهد بود

بر لوح دلت اشك و جزع خواهد بود

بگذر ز سر جهان كه در آخر كار

نفع تو ز تقوى و ورع خواهد بود

***

ديوان أمير المؤمنين عليه السلام، ص: 261

گر عقل تو بر نفس مقدم نشود

اسلام تو پيش ما مسلم نشود

دندان طمع كه بار حرص است در آن‏

تا پر نكنى درد سرت كم نشود

سرانجام دنيا 921- هر جديدى (خانه، لباس و ...) به كهنه شدن منتهى مى‏گردد و هر دوستى و ارتباطى (رفاقت، ازدواج و شراكت) به جدائى كشانيده مى‏شود.

922- كدام اجتماعى به پراكندگى و جدائى منتهى نگرديده؟

923- آيا كدام جمعيتى كه براى وحدت جمع شده‏اند، اختلاف و شكاف، آن را پراكنده نساخته است؟!

924- آيا كدام فردى از چيزى نفع برد كه نفع وى كامل شد و به مقصود خود رسيد.

هر قصر كه ساختيم ويرانى يافت‏

جمعيت ما زود پريشانى يافت‏

هركس كه نهاد دل بدنياى دنى‏ 85

ناگاه بر او داغ پشيمانى يافت‏

925- راستى كه از روزگار در تعجب هستم كه هميشه طبيعت حوادث و اخلاق مردم آن مختلف است (و شدت احتياج همه جا حكومت مى‏كند)

926- درباره مثل حوادث و مردم دنيا گفته شده براى چشيدن شر آن شنيدن نامش كافى است.

از جور زمانه گشت پرخون دل من‏

وز دور فلك رنج بود حاصل من‏

ديوان أمير المؤمنين عليه السلام، ص: 262

-

وَ مِنَ الْبَلَاءِ عَلَى الْبَلَاءِ عَلَامَةٌ

أَنْ لَا يُرَى لَكَ عَنْ هَوَاكَ نَزُوعٌ‏

وَ كَفَاكَ مِنْ غَيْرِ الْحَوَادِثِ أَنَّهُ‏

يُبْلَى الْجَدِيدُ وَ يُحْصَدُ الْمَزْرُوعُ‏

ترغيب به جوع و تنفير از گناهان صغيره‏

-

تَجَوَّعْ فَإِنَّ الْجُوعَ مِنْ عَمَلِ التُّقَى‏

وَ إِنَّ طَوِيلَ الْجُوعِ يَوْماً سَيُشْبَعُ‏

وَ جَانِبْ صِغَارَ الذَّنْبِ لَا تَرْكَبَنَّهَا

فَإِنَّ صِغَارَ الذَّنْبِ يَوْماً سَيُجْمَعُ‏

اعتراف به كثرت گناهان و معاصى‏

-

ذُنُوبِيَ إِنْ فَكَّرْتُ فِيهَا كَثِيرَةٌ

وَ رَحْمَةُ رَبِّي مِنْ ذُنُوبِيَ أَوْسَعُ‏

فَمَا طَمَعِي فِي صَالِحٍ قَدْ عَمِلْتُهُ‏

وَ لَكِنَّنِي فِي رَحْمَةِ اللَّهِ أَطْمَعُ‏

فَإِنْ يَكُ غُفْرَانٌ فَذَاكَ بِرَحْمَةٍ

وَ إِنْ تَكُنِ الْأُخْرَى فَمَا كُنْتُ أَصْنَعُ‏

مَلِيكِي وَ مَعْبُودِي وَ رَبِّي وَ حَافِظِي‏

وَ إِنِّي لَهُ عَبْدٌ أُقِرُّ وَ أَخْضَعُ‏

سپاس و ستايش الهى‏

-

لَكَ الْحَمْدُ إِمَّا عَلَى نِعْمَةٍ

وَ إِمَّا عَلَى نِقْمَةٍ تُدْفَعُ‏

تَشَاءُ فَتَفْعَلُ مَا شِئْتَهُ‏

وَ تَسْمَعُ مِنْ حَيْثُ لَا يُسْمَعُ‏

مناجات با قاضى الحاجات‏

-

لَكَ الْحَمْدُ يَا ذَا الْجُودِ وَ الْمَجْدِ وَ الْعُلَى‏

تَبَارَكْتَ تُعْطِي مَنْ تَشَاءُ وَ تَمْنَعُ‏

إِلَهِي وَ خَلَّاقِي وَ حِرْزِي وَ مَوْئِلِي‏

إِلَيْكَ لَدَى الْإِعْسَارِ وَ الْيُسْرِ أَفْزَعُ‏

ديوان أمير المؤمنين عليه السلام، ص: 263

آرى چه توان كرد كه در روز ازل‏

با غصه سرشته‏اند آب و گل من‏

اندرز از حوادث‏ 927- آزمايش بلاها نشانه اين است كه هيچگاه دست از هواى نفس خود برنمى‏دارى. (تا هواى نفس هست بلا هم هست).

928- از گذشتن حوادث روزگار اين پند براى تو كافى است كه نو كهنه مى‏شود و محصول كشاورزى برداشت مى‏گردد.

تا چند به انديشه باطل باشى‏

وز ياد خدا هميشه غافل باشى‏

يك لحظه ز فكر مرگ بيرون نروى‏

گر بخت شود رهبر و عاقل باشى‏

پرهيز از گناهان كوچك‏ 929- گرسنگى را پيشه كن، زيرا گرسنگى خوردن از رفتار پرهيزكاران است و زياد گرسنگى خوردن بزودى روز سيرى را در پى دارد.

930- از گناهان كوچك بپرهيز و آنها را انجام مده، زيرا گناهان كم متراكم مى‏گردد و روز قيامت جمع‏آورى مى‏شود.

تا چند اسير آب و گل خواهى بود

وز آتش معده خسته‏دل خواهى بود

سهل است گناه خرد امروز ولى‏

فردا كه شود جمع، خجل خواهى بود

اميد به رحمت خدا 931- اگر دقت در گناهان خود كنم گناهانم زياد است و رحمت خدا از گناهان من وسيع‏تر است.

ديوان أمير المؤمنين عليه السلام، ص: 264

932- من كه گناه فراوان دارم به كارهاى خوب خود دل نبسته‏ام، بلكه چشم به رحمت خدا دوخته و طمع لطف دارم.

933- با چنين وضعى كه من دارم اگر خدا مرا ببخشد اين از رحمت اوست و اگر كيفر براى من در نظر بگيرد، من چه خواهم كرد؟

934- خدا صاحب اختيار، معبود، پروردگار و حافظ من است و من بنده خدا هستم. به بندگى إقرار دارم و سر تسليم فرود آورده‏ام.

امروز منم اسير در دام گناه‏

وز غايت اضطراب افتاده ز راه‏

فردا كه شود نامه‏ى اعمال سياه‏

غير از تو كسى نيست مرا پشت‏وپناه‏

ستايش خدا 935- خدايا حمد مخصوص و شايسته‏ى توست، يا براى نعمتهائى كه داده‏اى و يا براى عذابى كه از من دفع كرده‏اى.

936- خدايا تو صاحب اراده‏اى و هر كارى بخواهى مى‏توانى انجام دهى و از طريقى كه هيچ‏كس آگاه نمى‏گردد مطالب را مى‏شنوى.

اى حمد تو گشته كام أرباب كمال‏

عالم همه از فيض كفت مالامال‏

يك ذره ز لطف شاملت خالى نيست‏

خورشيد ز حسن كاملت يافت جمال‏

مناجات امام عليه السّلام با خدا 937- اى سخاوتمند! اى بزرگوار، اى عالى‏مقام حمد مخصوص توست.

وجودت مبارك است به هركه خواهى مى‏بخشى و از هركس بخواهى منع مى‏كنى.

ديوان أمير المؤمنين عليه السلام، ص: 265

إِلَهِي لَئِنْ جَلَّتْ وَ جَمَّتْ خَطِيئَتِي‏

فَعَفْوُكَ عَنْ ذَنْبِي أَجَلُّ وَ أَوْسَعُ‏

إِلَهِي لَئِنْ أَعْطَيْتُ نَفْسِيَ سُؤْلَهَا

فَهَا أَنَا فِي رَوْضِ النَّدَامَةِ أَرْتَعُ‏

إِلَهِي تَرَى حَالِي وَ فَقْرِي وَ فَاقَتِي‏

وَ أَنْتَ مُنَاجَاتِي الْخَفِيَّةَ تَسْمَعُ‏

إِلَهِي فَلَا تَقْطَعْ رَجَائِي وَ لَا تُزِغْ‏

فُؤَادِي فَلِي فِي سَيْبِ جُودِكَ مَطْمَعٌ‏

إِلَهِي أَجِرْنِي مِنْ عَذَابِكَ إِنَّنِي‏

أَسِيرٌ ذَلِيلٌ خَائِفٌ لَكَ أَخْضَعُ‏

إِلَهِي فَآنِسْنِي بِتَلْقِينِ حُجَّتِي‏

إِذَا كَانَ لِي فِي الْقَبْرِ مَثْوًى وَ مَضْجَعٌ‏

إِلَهِي لَئِنْ عَذَّبْتَنِي أَلْفَ حِجَّةٍ

فَحَبْلُ رَجَائِي مِنْكَ لَا يَتَقَطَّعُ‏

إِلَهِي أَذِقْنِي طَعْمَ عَفْوِكَ يَوْمَ لَا

بَنُونَ وَ لَا مَالٌ هُنَالِكَ يَنْفَعُ‏

إِلَهِي إِذَا لَمْ تَرْعَنِي كُنْتُ ضَائِعاً

وَ إِنْ كُنْتَ تَرْعَانِي فَلَسْتُ أُضَيَّعُ‏

إِلَهِي إِذَا لَمْ تَعْفُ عَنْ غَيْرِ مُحْسِنٍ‏

فَمَنْ لِمُسِيئٍ بِالْهَوَى يَتَمَتَّعُ‏

إِلَهِي لَئِنْ فَرَّطْتُ فِي طَلَبِ الْتُّقَى‏

فَهَا أَنَا إِثْرِ الْعَفْوِ أَقْفُو وَ أَتْبَعُ‏

إِلَهِي ذُنُوبِي بَذَّتِ الطَّوْدَ وَ اعْتَلَتْ‏

وَ صَفْحُكَ عَنْ ذَنْبِي أَجَلُّ وَ أَرْفَعُ‏

إِلَهِي لَئِنْ أَخْطَأْتُ جَهْلًا فَطَالَ مَا

رَجَوْتُكَ حَتَّى قِيلَ مَا هُوَ يَجْزَعُ‏

إِلَهِي يُنَجِّي ذِكْرُ طَوْلِكَ لَوْعَتِي‏

وَ ذِكْرُ الْخَطَايَا الْعَيْنَ مِنِّي يُدْمِعُ‏

إِلَهِي أَقِلْنِي عَثْرَتِي وَ امْحُ حَوْبَتِي‏

فَإِنِّي مُقِرٌّ خَائِفٌ مُتَضَرِّعُ‏

إِلَهِي أَنِلْنِي مِنْكَ رَوْحاً وَ رَحْمَةً