کتابخانه روایات شیعه
اهتمام در گردآورى و تأليف حديث
براى كسى كه با تأليفات بسيار زياد مرحوم سيد هاشم بحرانى سر و كار داشته و آنها را ديده باشد و بخصوص براى آنها كه خود نيز اهل تحقيق و تتبّع باشند، به احاطه و تتبّع بىنظير آن بزرگوار در جمع احاديث فريقين واقف خواهد شد.
و به راستى تأليف كتابهايى چون غاية المرام، مدينة المعاجز، تفسير برهان، معالم الزلفى، حلية الابرار و كتابهاى بسيار زياد ديگر كه در هر كدام هزاران حديث در موضوع خود از كتابهاى حديثى شيعه و اهل سنت جمعآورى گرديده، گوياترين سند بر احاطه و تتبع و دقّت آن بزرگوار در جمع احاديث خواهد بود.
ولى از آنجا كه مؤلف بزرگوار در عموم اين تأليفات به همان نقل احاديث اكتفا فرموده و اظهار نظرى از خود نكرده، سبب گرديده تا برخى اين كار را برايشان خرده گرفته و بگويند مؤلف از نظر علمى در آن حدّ نبوده كه بتواند نظرى را ابراز كرده و يا به استدلال بپردازد ...
در صورتى كه اين كار مؤلف متّقى و پرهيزكار ما، محمل ديگرى هم دارد همان گونه كه بزرگانى چون شيخ يوسف بحرانى متذكر شده و فرمودهاند:
ممكن است اين كار بخاطر شدّت ورع و تقواى سيّد (ره) بوده كه نخواسته است در ذيل روايت معصوم عليه السّلام «اقول» داشته باشد، و از خود اظهار نظرى كرده باشد همان گونه كه در باره سيد زاهد عابد رضى الدين بن طاوس نقل شده است؛ در صورتى كه ايشان در حدّ اعلاى رتبه اجتهاد و استنباط احكام بوده است.
و شاهد بر اين مطلب برخى تأليفات ايشان مانند «تنبيهات الاديب في رجال التهذيب» و كتاب «ترتيب التهذيب» و كتاب «تنبيهات» است كه از كتاب طهارت تا ديانت بطور استدلالى نگاشته و تأليف نموده است.
برخى از سخنان بزرگان در باره ايشان
و در اينجا به مناسبت، به برخى از سخنان بزرگان و دانشمندان شيعه در باره شخصيت علمى و اجتماعى مؤلف اشاره نموده و مىگذريم:
مرحوم شيخ يوسف بحرانى در كتاب «لؤلؤة البحرين» در باره ايشان گويد:
«اين سيّد بزرگوار محدّثى جامع و متتبّع اخبار اهل بيت بود بدانسان كه جز مرحوم مجلسى كسى در اين ميدان بر او سبقت نگرفته ...».
شيخ حرّ عاملى در كتاب امل الآمل فرموده:
«فاضلى دانشمند، ماهر، مدقق، و فقيهى عارف به تفسير و علوم عربيّت و رجال بوده، كتاب تفسير بزرگى دارد كه من آن را ديده و از آن روايت كردهام».
و نيز مرحوم مقدس شيخ على بلادى در كتاب انوار البدريين گفته:
«سيد جليل شريف و اصيل و بىمانند ... مردى فاضل محدّث، متتبع در اخبار و احاديث كه كسى جز مرحوم مجلسى در اين باره بر او سبقت نگرفته است».
و مرحوم محدث قمى در كتاب فوايد الرضويه گويد:
«سيّد سند و ركن معتمد، فاضل، عالم مدقّق، فقيه، ماهر، محدث، جامع، متتبّع در اخبار، صاحب مؤلفات كثيره نافعه كه خبر مىدهد از كثرت اطلاع و طول باع آن جناب ...».
تا آنجا كه گويد:
«و بالجمله اين سيد جليل در امر به معروف و نهى از منكر و قطع دست ظلمه و حكّام جور و نشر احكام دين در بلده بحرين معروف بوده و در تقوا و عدالت به مرتبهاى بوده كه صاحب جواهر در معنى عدالت به «ملكه» به او و مقدس اردبيلى مثل زده و عين عبارت مرحوم صاحب جواهر چنين است:
«على ان يكون العدالة الملكة دون حسن الظاهر، لا يمكن الحكم بعدالة شخص ابداً الّا
في مثل المقدس الاردبيلى و السيد هاشم على ما ينقل من احوالهما». 534
و اما تأليفات ارزشمند اين بزرگوار
تأليفات مرحوم علامه سيد هاشم (ره) در تفسير، عقايد، فقه، اخلاق، رجال، فضائل اهل بيت عليهم السّلام و موضوعات ديگر به حدّى است كه در اين مختصر گنجايش ذكر آنها نيست، ولى قسمتى از آنها را كه اسامىشان بدست ما رسيده به ترتيب حروف تهجى ذيلا از نظرتان مىگذرانيم:
1- اثبات الوصية.
2- اجتماع المخالفين على امامة امير المؤمنين عليه السّلام كه تأليف آن در سال 1105 به اتمام رسيده.
3- ارشاد المسترشدين.
4- الانصاف في النص على الائمة الاثنى عشر (كتاب حاضر).
5- ايضاح المسترشدين في تراجم الراجعين الى ولاية امير المؤمنين صلّى اللَّه عليه و آله كه تأليف آن در روز جمعه هشتم ذى قعده سال 1105 به اتمام رسيده است.
6- تفسير برهان در پنج جلد كه تاكنون چند بار به چاپ رسيده است.
7- بستان الواعظين.
8- البهجة المرضية في اثبات الخلافة و الوصية.
9- بهجة النظر في اثبات الوصاية و الامامة للائمة الاثنى عشر عليهم السّلام.
10- تبصرة الولى فيمن رأى المهدى كه تأليف آن در سال 1099 به اتمام رسيده و در پايان كتاب غاية المرام در سال 1272 در تهران به چاپ رسيده است.
11- تحفة الاخوان.
12- ترتيب التهذيب كه در سال 1392 در دو جلد در تهران به چاپ رسيده.
13- تعريف رجال كتاب من لا يحضره الفقيه.
14- تنبيه الأريب و تذكرة اللبيب في ايضاح رجال التهذيب. 535
- التنبيهات در علم فقه از طهارت تا ديات.
16- التميمية در بيان نسب تميمى.
17- ثاقب المناقب في معجزات ائمة المعصومين عليهم السّلام.
18- حقيقة الايمان المبثوت على الجوارح.
19- حلية الأبرار در احوالات چهارده معصوم.
20- حلية النظر في فضائل الأئمة الاثنى عشر.
21- الدرر النفيسة في خصائص الحسين الشهيد.
22- الدرة اليتيمة.
23- روضة العارفين ...
24- روضة الواعظين في احاديث الائمة الطاهرين.
25- سلاسل الحديد منتخب از شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد.
26- شرح ترتيب التهذيب.
27- شفاء الغليل من تعليل العليل.
28- عمدة النظر في بيان عصمة الائمة الاثنى عشر.
29- غاية المرام و حجة الحضام كه به گفته صاحب روضات بيش از هشتاد هزار بيت است و چنانچه معروف است مرحوم علامه امينى (ره) در تأليف كتاب شريف الغدير از اين كتاب بيشترين استفاده را نموده است.
30- اللوامع النورانية في اسماء على و اهل بيته القرآنية كه در سال 1394 در قم به
چاپ رسيده.
31- المحجة فيما نزل في القائم الحجة عليه السّلام.
32- مدينة المعاجز، كه بيش از هزار معجزه از كتابهاى مختلف براى ائمه دوازدهگانه عليهم السّلام در اين كتاب جمعآورى كرده و تاكنون چند بار به چاپ رسيده.
33- معالم الزلفى في احوال النشأة الاولى و الاخرى كه در سال 1286 در تهران به چاپ رسيده.
34- معجزات النبى صلّى اللَّه عليه و آله.
35- مناقب امير المؤمنين عليه السّلام كه در سال 1372 با عنوان «علىّ و السنّة» در بغداد به چاپ رسيده.
36- مناقب الشيعه.
37- مولد القائم عليه السّلام.
38- نزهة الابرار و منار الافكار في خلق الجنّة و النار، كه با كتاب معالم الزلفى به چاپ رسيده.
39- نهاية الآمال في فضائل الآل.
40- الهادى و ضياء النادى في تفسير القرآن الكريم.
41- الهداية في تفسير القرآن الكريم.
42- وفاة الزهراء عليها السّلام.
43- وفاة النبى صلّى اللَّه عليه و آله.
44- ينابيع المعاجز و اصول الدلائل كه در سال 1395 در قم به چاپ رسيده.
و كتابهاى ديگرى كه با اطلاع از نامها و بخصوص مطالعه و حتّى مرور سطحى آنها هر خواننده و ناظرى را به شگفت وامىدارد، و به راستى جز توفيق الهى و امدادهاى غيبى نمىتواند توفيق انجام چنين خدمتهاى مهم و تأليفات بزرگى كه برخى
از آنها به بيش از 850 صفحه رحلى بزرگ با خطوط ريز و هر صفحه بيش از 37 سطر نوشته شده را به كسى عنايت كند «هنيئاً له».
تاريخ وفات
وفات آن بزرگمرد حديث در سال 1105 و يا 1107 در قريهاى به نام «نعيم» اتفاق افتاد، و بدن مطهرش را به قريه «توبل» منتقل كرده و در آنجا دفن كردند، و قبر مقدس او مزار شيعيان و ارادتمندان اهل بيت است، خداوند او را با مواليانش با حضرات معصومين عليهم السّلام محشور فرمايد.
در پايان تذكر اين مطلب نيز لازم است كه ما در تنظيم شرح حال مؤلف از مقدمه كتاب حلية الابرار به قلم دانشمند محترم آقاى سيد احمد حسينى وفقه اللَّه تعالى بيشترين بهره را برديم، خداوند بر توفيقات ايشان نيز بيفزايد.
و اينك چند تذكر
1- اين كتاب براى نخستين بار در سال 1386 ه. ق. با سرمايه مرحوم مغفور حاج أبو القاسم سالك و ترجمه اين جانب به چاپ رسيد، كه چاپ مزبور به خاطر جهاتى كه در پايان كتاب ذكر شده خالى از اغلاط نبود، و اكنون، با تجديد نظر و اصلاحات و مقابله و اعرابگذارى، و حروف زيبا به سبكى كه مىبينيد به چاپ رسيد كه اميد است مورد استفاده عموم قرار گيرد.
2- مؤلف بزرگوار در اين كتاب از كتاب نصوص و غيبت صدوق (ره) روايات زيادى نقل كرده كه چون اين دو كتاب در دسترس نبود، ما از برخى از فضلاى محترم قم كمك گرفته و با مراجعه ايشان به كتابهاى ديگر شيخ صدوق (ره) و كتابهاى حديثى ديگر معلوم شد تمامى اين احاديث در كتابهاى اكمال الدين و كفاية الاثر ذكر شده كه
همه آنها با كتابهاى مزبور مقابله و تصحيح شد، چنانچه حديثهاى ديگر كتاب نيز با مصادر آن همگى مقابله و تصحيح شده و در پاورقى شماره صفحه مصدر حديث ذكر شده است.
در خاتمه از همه دوستانى كه ما را در تجديد چاپ اين كتاب يارى كردند سپاسگزارى نموده و توفيق آنها را در انجام خدمتهاى بيشتر به اسلام و مسلمين از خداى تعالى مسألت داريم.