کتابخانه تفاسیر

2- كتابى كه ثابت و مستقيم و نگاهبان كتب ديگر است، تا (بدكاران را) از عذاب شديد او بترساند، و مؤمنان را كه عمل صالح انجام مى‏دهند بشارت دهد كه پاداش نيكويى براى آنهاست.

3- (همان بهشت برين كه) جاودانه در آن خواهند ماند.

4- و (نيز) آنها را كه گفتند خداوند فرزندى (براى خود) انتخاب كرده انذار كند.

5- نه آنها (هرگز) به اين سخن يقين دارند و نه پدرانشان، سخن بزرگى از دهانشان خارج مى‏شود، آنها مسلما دروغ مى‏گويند.

تفسير: آغاز با نام خدا و قرآن‏

سوره كهف همچون بعضى ديگر از سوره‏هاى قرآن با حمد و ستايش خداوند آغاز شده است، و از آنجا كه حمد و ستايش بخاطر كار يا صفت مهم و شايسته‏اى است در اينجا ستايش را در برابر نزول قرآن كه خالى از هر گونه اعوجاج و كژى است بيان مى‏كند، و مى‏گويد:

" حمد خدايى را كه اين كتاب آسمانى را بر بنده‏اش نازل كرد، و هيچگونه اعوجاج و كژى در آن قرار نداد" ( الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَنْزَلَ عَلى‏ عَبْدِهِ الْكِتابَ وَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً ).

***" كتابى كه ثابت و پابرجا، معتدل و مستقيم، و هم برپادارنده جامعه انسانى و پاسدار ساير كتب آسمانى است" (قيما).

" تا بدكاران و تيره‏دلان را از عذاب شديدى كه از ناحيه خدا است بترساند"

تفسير نمونه، ج‏12، ص: 341

( لِيُنْذِرَ بَأْساً شَدِيداً مِنْ لَدُنْهُ‏ ).

" و مؤمنان راستين را كه پيوسته عمل صالح انجام مى‏دهند بشارت دهد كه پاداش بزرگ و نيكويى در انتظار آنها است" ( وَ يُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَناً ).

***" اجر و پاداشى كه جاودانى است و تا ابد در آن خواهند ماند" ( ماكِثِينَ فِيهِ أَبَداً ).

*** سپس بيكى از انحرافات عمومى مخالفان، اعم از نصارا و يهود و مشركان، اشاره كرده مى‏گويد:" ديگر از هدفهاى اين كتاب آسمانى آن است كه پيامبر بوسيله آن كسانى را كه براى خدا فرزند قائل شدند انذار كند" ( وَ يُنْذِرَ الَّذِينَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً ).

هم مسيحيان را بخاطر اعتقاد به اينكه مسيح فرزند خدا است، و هم يهود را بخاطر اعتقاد به فرزندى عزير و هم مشركان را بخاطر اينكه فرشتگان را دختران خدا مى‏پنداشتند هشدار دهد.

*** سپس به يك اصل اساسى براى ابطال اينگونه ادعاهاى پوچ و بى اساس پرداخته مى‏گويد:" آنها هيچگونه علم و يقين به اين سخن ندارند، و اگر از پدرانشان تقليد مى‏كنند آنها نيز چنين بودند" ( ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَ لا لِآبائِهِمْ‏ )" اما سخن بسيار بزرگ و وحشتناكى از دهان آنها خارج مى‏شود".

( كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ‏ ).

خدا و جسم بودن؟ خدا و فرزند داشتن؟ خدا و نيازهاى مادى؟ و بالآخره خدا و محدود بودن؟ چه سخنان وحشتناكى؟! ...

تفسير نمونه، ج‏12، ص: 342

آرى" اينها فقط دروغ مى‏گويند" ( إِنْ يَقُولُونَ إِلَّا كَذِباً )***

نكته‏ها:

1- آغاز سوره با" حمد" خدا.

پنج سوره از سوره‏هاى قرآن با" الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ " شروع شده، و در اين پنج سوره پس از ستايش خداوند مسئله آفرينش آسمانها و زمين (يا مالكيت آسمانها و زمين) و يا تربيت جهانيان آمده است، جز در سوره مورد بحث كه نزول قرآن بر پيامبر ص در دنبال اين ستايش قرار گرفته است.

در حقيقت در آن چهار سوره (سوره انعام- سبا- فاطر- حمد) سخن از كتاب" تكوين" به ميان آمده، ولى در سوره كهف كه مورد بحث است سخن از كتاب" تدوين" است، و مى‏دانيم هر يك از اين دو كتاب يعنى" قرآن" و" جهان آفرينش" مكمل ديگرى است، و اين تعبير نيز بيانگر آن است كه قرآن وزنى دارد همچون وزن مجموعه آفرينش و نعمتى است همسان نعمت جهان هستى! و اصولا مساله تربيت جهانيان كه در جمله" الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ " آمده است بدون بهره‏گيرى از اين كتاب بزرگ آسمانى ممكن نيست.

*** 2- كتابى پابرجا و مستقيم و نگاهبان‏

" قيم" (بر وزن" سيد") از ماده" قيام" گرفته شده و در اينجا به معنى پابرجا و ثابت و استوار است، و علاوه بر آن برپادارنده و حافظ و پاسدار كتب ديگر است. و در عين حال معنى اعتدال و استقامت و خالى بودن از هر گونه اعوجاج و كژى را نيز ميرساند.

اين كلمه كه به عنوان وصفى براى قرآن، بعد از توصيف به عدم اعوجاج‏

تفسير نمونه، ج‏12، ص: 343

در آيات فوق آمده است هم تاكيدى است بر استقامت و اعتدال قرآن و خالى بودن از هر گونه ضد و نقيض، و هم اشاره‏اى است به جاودانى بودن اين كتاب بزرگ آسمانى و هم الگو بودن براى حفظ اصالتها و اصلاح كژيها و پاسدارى از احكام خداوند و عدالت و فضيلت بشر.

اين صفت (قيم) در واقع اشتقاقى است از صفت قيوميت پروردگار كه به مقتضاى آن خداوند حافظ و نگاهبان همه موجودات و اشياء جهان است،" ما به تو قائم چو تو قائم بذات"! قرآن كه كلام خدا است نيز همين حال را دارد.

قابل توجه اينكه توصيف به" قيم" در آيات قرآن كرارا در مورد آئين اسلام آمده است و حتى به پيامبر ص دستور داده شده است كه" خود را هماهنگ با دين قيم و صاف و مستقيم سازد" ( فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ الْقَيِّمِ‏ ) (آيه 43 روم).

آنچه در بالا در تفسير" قيم" گفته شد معنى جامعى است كه تفسيرهاى مختلفى را كه مفسران گفته‏اند همه را در برمى‏گيرد: چه اينكه بعضى آن را به معنى كتابى كه هرگز نسخ نمى‏شود تفسير كرده‏اند، و بعضى به معنى حافظ كتب پيشين، و بعضى به معنى برپادارنده امور دين، و بعضى به معنى كتابى كه در آن اختلاف و تناقض نيست، ولى همه اين معانى در آن مفهوم جامع كه گفتيم جمع است.

بعضى از مفسران جمله" لَمْ يَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً " را به معنى فصاحت الفاظ قرآن دانسته‏اند، در حالى كه" قيما" را به معنى بلاغت و استقامت محتواى آن گرفته‏اند «1» ولى دليل روشنى بر اين تفاوت در دست نيست، و بيشتر به نظر ميرسد كه اين دو، تاكيد يكديگر باشد، با اين تفاوت كه" قيم" مفهوم گسترده‏ترى دارد يعنى علاوه بر مفهوم استقامت ذاتى مفهوم پاسدارى و اصلاح و نگهدارى‏

(1)" روح المعانى" جزء 15 ذيل آيه مورد بحث.

تفسير نمونه، ج‏12، ص: 344

ديگران را نيز دربرميگيرد «1» .

*** 3- در آيات فوق پس از ذكر مسئله انذار بطور وسيع و مطلق، انذار نسبت به كسانى بيان شده كه مخصوصا براى خدا فرزندى قائل شده‏اند، اين نشان مى‏دهد كه اين انحراف اهميت خاصى دارد.

اين انحراف اعتقادى همان طورى كه در بالا گفتيم مخصوص مسيحيان نيست بلكه يهود و مشركان هم در آن شريك بودند، و تقريبا يك اعتقاد عمومى در محيط نزول قرآن به شمار مى‏رفت، و مى‏دانيم چنين عقده‏اى روح توحيد را بكلى از ميان مى‏برد، خدا را در سرحد موجودات مادى و جسمانى قرار مى‏دهد، و داراى عواطف و احساسات بشرى، و براى او شبيه و شريك قائل مى‏شود، و او را نيازمند مى‏شمرد، و به همين دليل مخصوصا روى اين مطلب انگشت گذارده شده است.

در سوره يونس آيه 68 مى‏خوانيم" قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً سُبْحانَهُ هُوَ الْغَنِيُ‏ " آنها گفتند خداوند براى خود فرزندى انتخاب كرده در حالى كه او غنى و بى- نياز است.

و در سوره مريم آيه 88 تا 91 مى‏خوانيم:" وَ قالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً لَقَدْ جِئْتُمْ شَيْئاً إِدًّا، تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ الْجِبالُ هَدًّا أَنْ دَعَوْا لِلرَّحْمنِ وَلَداً ": آنها گفتند خداوند فرزندى انتخاب كرده است، شما سخنى بسيار ناموزون و سخت و سنگين آورده‏ايد. نزديك است آسمانها از هم بشكافد و زمين پاره شود و كوه‏ها فرو ريزند، چرا كه براى خدا فرزندى قائل شده‏اند.

اين تعبير فوق العاده شديد دليل بر آن است كه عواقب شوم اين اعتقاد ناموزون‏

(1)" قيم" از نظر تركيب نحوى حال است و عامل در آن" انزل" مى‏باشد.

تفسير نمونه، ج‏12، ص: 345

بسيار وسيع و گسترده مى‏باشد، و در واقع چنين است چرا كه نتيجه آن خدا را از اوج عظمتش فرود آوردن و در سرحد موجودات پست مادى قرار دادن است‏ «1» .

*** 4- ادعاى بدون دليل-

بررسى اعتقادات انحرافى نشان مى‏دهد كه غالب آنها از ادعاهاى بى دليل سرچشمه گرفته كه گاهى به صورت يك شعار كاذب از ناحيه كسى ابراز ميشد و ديگران دنبال آن را ميگرفتند، و يا به صورت سنت نياكان از نسلى به نسل ديگر انتقال مى‏يافت، قرآن ضمنا به ما مى‏آموزد كه در همه حال از ادعاهاى بى دليل جدا به پرهيزيم از هر كس و مربوط به هر كس باشد.

در آيات فوق خداوند چنين كارى را بزرگ و وحشتناك شمرده، و آن را سرچشمه كذب و دروغ معرفى كرده است.

اين اصلى است كه اگر مسلمانان در همه زندگى خود از آن پيروى كنند يعنى بى دليل چيزى نگويند، بى دليل چيزى نپذيرند، و اعتنايى به شايعات و ادعاهاى عارى از دليل نكنند بسيارى از نابسامانيهاشان سامان مى‏يابد.

*** 5- عمل صالح يك برنامه مستمر-

در آيات فوق هنگامى كه سخن از مؤمنان مى‏گويد" عمل صالح" را به عنوان يك برنامه مستمر آنها بيان مى‏كند، زيرا جمله" يعملون الصالحات" فعل مضارع است و مى‏دانيم فعل مضارع دليل بر استمرار است.

در حقيقت بايد چنين باشد، زيرا انجام يك يا چند كار خير ممكن است تصادفا يا به علل خاصى از هر كس صورت گيرد، و هرگز دليل بر ايمان راستين‏

صفحه بعد