کتابخانه تفاسیر

9- خطاكار، ابتدا بايد پشيمان شود و به سوى حقّ برگردد، سپس براى استحكام رابطه با خداوند، از مقام رسالت كمك بگيرد. «فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ»

10- گناهكاران نبايد مأيوس شوند؛ استغفار، توبه وزيارت اولياى خدا، وسيله‏ى بازسازى روحى آنان است. «جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا ...»

11- در زيارت رسول خدا و اقرار به لغزش و استغفار خود احساس سبك شدن از گناه به انسان دست مى‏دهد. «لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً»

12- اگر خطاكاران را بخشيديد به آنان محبّت نيز بكنيد. «تَوَّاباً رَحِيماً»

13- گناه، حجابى ميان انسان و رحمت الهى است و همين كه آن حجاب برطرف شد، رحمت دريافت مى‏شود. «اسْتَغْفِرْ ... لَوَجَدُوا اللَّهَ»

14- اقرار و اعتراف به گناه و استغفار در محضر اولياى خدا، وسيله و زمينه‏ى عفو الهى است. «جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا ... لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً»

فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً «65»

تفسير نور، ج‏2، ص: 99

نه چنين است؛ به پرودگارت سوگند، كه ايمان (واقعى) نمى‏آورند مگر زمانى كه در مشاجرات و نزاع‏هاى خود، تو را داور قرار دهند، ودر دل خود هيچ‏گونه احساس ناراحتى از قضاوت تو نداشته باشند (و در برابر داورى تو) كاملًا تسليم باشند.

نكته‏ها:

ميان زبيربن عوام- از مهاجرين- و يكى از انصار، بر سر آبيارى نخلستان نزاع شد. پيامبر قضاوت كرد كه چون قسمت بالاى باغ، از زبير است، اوّل او آبيارى كند. مرد انصارى از قضاوت پيامبر ناراحت شد و گفت چون زبير، پسر عمه توست، به نفع او داورى كردى! رنگ پيامبر پريد و اين آيه نازل شد. عجبا كه خودشان رسول‏اللّه را به داورى پذيرفته‏اند، ولى سرباز مى‏زنند!

امام صادق عليه السلام فرمود: اگر كسانى اهل نماز و حج و زكات باشند، ولى نسبت به كارهاى پيامبر صلى الله عليه و آله سوءظن داشته باشند، در حقيقت مؤمن نيستند. سپس آن حضرت اين آيه را تلاوت فرمودند. «1»

پيام‏ها:

1- نشانه‏هاى ايمان راستين سه چيز است:

الف: به جاى طاغوت، داورى را نزد پيامبر بردن. «يُحَكِّمُوكَ»

ب: نسبت به قضاوت پيامبر، سوءظن نداشتن. «لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً»

ج: فرمان پيامبر را با دلگرمى پذيرفتن و تسليم بودن. «وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً»

2- اسلام، علاوه بر تسليم ظاهرى، به ابعاد روحى و تسليم قلبى توجّه كامل دارد.

«لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً»

3- قضاوت، از شؤون رسالت و ولايت است. «مِمَّا قَضَيْتَ»

4- وجوب تسليم در برابر قضاوت پيامبر، نشان عصمت اوست. «يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً»

(1). تفسير نورالثقلين؛ كافى، ج 1، ص 390.

تفسير نور، ج‏2، ص: 100

وَ لَوْ أَنَّا كَتَبْنا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِنْ دِيارِكُمْ ما فَعَلُوهُ إِلَّا قَلِيلٌ مِنْهُمْ وَ لَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا ما يُوعَظُونَ بِهِ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ وَ أَشَدَّ تَثْبِيتاً «66»

و اگر به آنان حكم مى‏كرديم كه تن به كشتن دهيد (ويكديگر را به فرمان ما بكشيد) يا از خانه و سرزمين خود بيرون رويد، جز افرادى اندك، اين دستور را انجام نمى‏دادند و اگر آنان به آنچه پند داده مى‏شوند عمل مى‏كردند، برايشان بهتر و در پايدارى مؤثرتر بود.

نكته‏ها:

اين آيه اشاره دارد به تكليف‏هاى سختى كه براى امّت‏هاى پيشين بوده است، مثلًا خدا به كيفر گوساله‏پرستى بنى‏اسرائيل، فرمان داد يكديگر را بكشند. چون براى گناهى بزرگ مثل بت‏پرستى، جبرانى عظيم مانند كشتن يكديگر و بيرون رفتن از شهر و ديار خود لازم بود.

پيام‏ها:

1- مؤمنان بايد خود را بسنجند، كه اگر فرمان سختى صادر شد، در برابر آن چگونه خواهند بود؟ «وَ لَوْ أَنَّا كَتَبْنا عَلَيْهِمْ» 2- هنگام امتحان، افراد كمترى از عهده‏ى انجام تكليف و اثبات ادعا برمى‏آيند.

«ما فَعَلُوهُ إِلَّا قَلِيلٌ»

3- فرمان كفر به طاغوت و رجوع به پيامبر و تسليم قضاوت او بودن، موعظه و خيرخواهى الهى است. «ما يُوعَظُونَ بِهِ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ»

4- خير و سعادت در گرو عمل است‏ «فَعَلُوهُ‏ - خَيْراً»

5- احكام الهى (اوامر و نواهى) مواعظ خداوند است. «فَعَلُوا ما يُوعَظُونَ بِهِ»

6- هرچه در راه خدا گام برداريم، ثبات قدم و ايمان بيشتر مى‏شود. «فَعَلُوهُ‏ ... أَشَدَّ تَثْبِيتاً»

7- عمل، در نفس و روح اثر دارد. عمل به احكام، سبب پايدارى ايمان است.

تفسير نور، ج‏2، ص: 101

فَعَلُوهُ‏ ... أَشَدَّ تَثْبِيتاً

8- تكاليف الهى هرچند به ظاهر ناخوشايند و سخت باشد، ولى به خير و صلاح انسان است. وَ لَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا ... لَكانَ خَيْراً لَهُمْ‏

وَ إِذاً لَآتَيْناهُمْ مِنْ لَدُنَّا أَجْراً عَظِيماً «67»

وَ لَهَدَيْناهُمْ صِراطاً مُسْتَقِيماً «68»

و در اين صورت يقيناً ما از جانب خود پاداشى بزرگ به آنان مى‏داديم. و قطعاً آنان را به راهى راست هدايت مى‏كرديم.

پيام‏ها:

1- رسيدن به خير، ثبات قدم، اجر بزرگ و رهيابى به راه مستقيم، در سايه‏ى عمل به مواعظ و پشتكار انسان است. فَعَلُوهُ‏ ... خَيْراً - تَثْبِيتاً - أَجْراً - مُسْتَقِيماً

2- گام نهادن در راه خير، سبب رسيدن به خير بالاتر و بيشتر مى‏شود. «فَعَلُوهُ‏ - أَشَدَّ تَثْبِيتاً - أَجْراً عَظِيماً - صِراطاً مُسْتَقِيماً»

وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً «69»

ذلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ عَلِيماً «70»

و هر كس كه از خدا و پيامبر اطاعت كند، پس آنان (در قيامت) با كسانى همدم خواهند بود كه خداوند بر آنان نعمت داده است، مانند پيامبران، صدّيقان، شهيدان و صالحان و اينان چه همدم‏هاى خوبى هستند. اين همه تفضّل از سوى خداست و خداوند براى آگاه بودن بس است.

نكته‏ها:

در سوره‏ى حمد در كنار صراط مستقيم، گروه‏ «أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ» آمده بود، و اين بار دوم است كه در كنار آيه‏ى صراط مستقيم، گروه‏ «أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ» مطرح است. گويا غير از انبيا

تفسير نور، ج‏2، ص: 102

و شهدا و صدّيقان و صالحان، ديگران بيراهه مى‏روند و راه مسقيم، منحصراً راه يكى از اين چهار گروه است.

در روايات، بهترين نمونه‏ى صدّيقان، امامان معصوم عليهم السلام و صدّيقه، فاطمه‏ى زهرا عليها السلام معرّفى شده است. مراد از «شهدا»، يا كشتگان ميدان جهادند، يا گواهان اعمال در قيامت.

همنشينى با انبيا در دنيا براى همه‏ى پيروان واقعى امكان ندارد، بنابراين مراد آيه همنشينى در آخرت است.

پيام‏ها:

1- قرار گرفتن در راه انبيا و شهدا و داشتن رفقاى خوب، جز با اطاعت از فرمان خدا و رسول به دست نمى‏آيد. وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ، فَأُولئِكَ‏ ...

2- رفيق خوب، انبيا، شهدا، صدّيقان و صالحانند. رفقاى دنيايى را هم بايد با همين خصلتها گزينش كرد. «حَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً»

3- اطاعت از رسول، پرتوى از اطاعت خدا و در طول آن است، پس با توحيد، منافاتى ندارد. «مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ»

4- پاداش اطاعت از پيامبر، همجوارى با همه‏ى انبياست. چون همه يك نورند و يك هدف دارند و اطاعت از يكى، همراه شدن با همه است. مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ‏ ... مَعَ‏ ... النَّبِيِّينَ‏

5- آگاه بودن خدا، بهترين عامل تشويق براى انجام وظيفه است. «بِاللَّهِ عَلِيماً»

6- مقام نبوّت از مقام صدّيقين و شهدا و صالحين بالاتر است (چون نام انبيا قبل از آنها برده شده است) مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ‏ ...

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعاً «71»

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! (در برابر دشمن هوشيار باشيد و به علامت آمادگى) سلاح خود را برداريد، پس به صورت دسته‏هاى پراكنده و نامنظّم يا همه با هم بسوى دشمن حركت كنيد.

تفسير نور، ج‏2، ص: 103

نكته‏ها:

در آيه‏ى پيشين، اطاعت از خدا ورهبرى معصوم و حاكميّت پيامبر، و در اين آيه، ضرورت هوشيارى و آمادگى رزمى براى امّت اسلامى و رهبرى حقّ مطرح است.

«حَذَرَ» ، به معناى بيدارى، آماده باش و وسيله دفاع است. «ثُباتٍ» ، جمع «ثُبه»، به دسته‏هاى پراكنده (شامل گروه‏هاى پارتيزانى كه دشمن را گيج و تمركز فكرى او را سلب مى‏كند) مى‏گويند.

مسلمانان بايد مرزهاى كشور خود را حفظ كنند. عمل به اين آيه، رمز عزّت و غفلت از آن، رمز سقوط و شكست مسلمانان مى‏باشد.

پيام‏ها:

1- مسلمانان بايد در هر حال آماده و بيدار باشند، و از طرحها، نفرات، نوع اسلحه، روحيّه، همكارى داخلى و خارجى دشمنان آگاه باشند و متناسب با آنها طرح بريزند و عمل كنند. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ»

2- آمادگى رزمى در سايه ايمان ارزش دارد. «الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ»

3- مسلمانان بايد بسيج شوند. «انْفِرُوا جَمِيعاً»

4- مسلمانان بايد از تاكتيك‏هاى مختلف، براى مقابله با دشمن استفاده كنند.

«ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعاً»

5- شيوه بسيج و مبارزه را خودتان تعيين كنيد. «ثُباتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعاً»

وَ إِنَّ مِنْكُمْ لَمَنْ لَيُبَطِّئَنَّ فَإِنْ أَصابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ قالَ قَدْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيَّ إِذْ لَمْ أَكُنْ مَعَهُمْ شَهِيداً «72»

وهمانا از شما كسانى‏اند كه (هم خودشان سست مى‏باشند وهم) عامل كُندى و دلسردى رزمندگان مى‏شوند، چون به شما مشكلى برسد، مى‏گويد: خدا بر من منّت نهاده كه همراه آنان (در جبهه) حضور نيافتم (يا همراه آنان شهيد نشدم)

تفسير نور، ج‏2، ص: 104

نكته‏ها:

در آيه‏ى پيش، خطر دشمنان خارجى مطرح بود، اينجا خطر دشمنان داخلى و عوامل نفوذى و منافق مطرح است.

«لَيُبَطِّئَنَّ» از ريشه‏ى «بطو» به معناى كُندى است. به گفته اهل لغت، «بطوء» هم حركت كند است و هم ديگران را به كندى در حركت فراخواندن.

پيام‏ها:

1- صحنه‏هاى جنگ، وسيله‏ى خوبى براى شناخت افراد ضعيف الايمان و منافقان است. وَ إِنَّ مِنْكُمْ‏ ...

2- خداوند، از افكار و گفتار منافقان پرده برمى‏دارد. وَ إِنَّ مِنْكُمْ‏ ...

3- منافقان، گاهى چنان به رنگ مؤمنان در آيند كه جزء آنان جلوه كنند. «مِنْكُمْ»

4- همه‏ى اصحاب پيامبر عادل و در خط حضرت نبودند. مِنْكُمْ‏ ... لَيُبَطِّئَنَ‏ 5- منافقان، عامل تضعيف روحيّه‏ى مسلمانانند «لَيُبَطِّئَنَّ» پس بايد آنان را شناخت و به جبهه نفرستاد.

6- منافقان، عدم شركت در جنگ، فرار از جبهه و نجات از مرگ را رمز موفّقيت و سعادت مى‏دانند. «أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيَّ»

7- هر رفاهى، مصون ماندنى و لطف و نعمت خدا نيست. «أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيَّ»

8- چشيدن سختى‏ها در كنار مؤمنان، نعمت است، امّا رفاه جدا از مؤمنان نعمت نيست. أَصابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ ... لَمْ أَكُنْ مَعَهُمْ‏

وَ لَئِنْ أَصابَكُمْ فَضْلٌ مِنَ اللَّهِ لَيَقُولَنَّ كَأَنْ لَمْ تَكُنْ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُ مَوَدَّةٌ يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً «73»

صفحه بعد