کتابخانه تفاسیر

آنچه را از كتاب (آسمانى قرآن) به تو وحى شده تلاوت كن و نماز را به‏پادار، كه همانا نماز (انسان را) از فحشا و منكر باز مى‏دارد و البتّه ياد خدا بزرگ‏تر است و خداوند آنچه را انجام مى‏دهيد مى‏داند.

نكته‏ها:

در اين آيه خداوند به پيامبرش دستور تلاوت قرآن و نماز را در كنار هم داده و اين به خاطر آن است كه قرآن و نماز دو منبع نيروبخش مى‏باشند. خداوند كه به پيامبرش از يك‏

تفسير نور، ج‏7، ص: 150

مسئوليّت سنگين خبر مى‏دهد، «إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا» «1» به او مى‏فرمايد: براى انجام اين مسئوليّت سنگين، از دو منبع نيروبخش كمك بگير:

يكى تلاوت قرآن. «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا» «2»

و ديگرى نماز شب. «إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا» «3»

البتّه علاوه بر اين آيه، نماز و قرآن، بارها در كنار هم آمده است؛ از جمله: «يَتْلُونَ كِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ» «4» و «يُمَسِّكُونَ بِالْكِتابِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ» «5»

براى جمله‏ «لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ» چند معنا بيان شده است:

الف: نماز، بزرگ‏ترين ذكر الهى است. به دليل آيه‏ى‏ «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِي» «6» كه نماز را ذكر خداوند مى‏داند.

ب: ياد خدا (و حضور قلب)، بالاتر از ظاهر نماز است.

ج: ياد خدا براى انسان از همه كارها برتر است.

د: ياد خدا، براى جلوگيرى از فحشا و منكر بالاتر از هر اهرم ديگر است.

ه: ياد خدا از شما، بزرگتر از ياد شما از خدا است. (البتّه اين معنا با توجّه به روايات در ذيل آيه‏ «فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ» «7» برداشت شده است. «8» )

به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله گفته شد: فلانى هم نماز مى‏خواند و هم خلاف مى‏كند، فرمود: «ان صلاته تنهاه يوما» «9» بالاخره نماز او روزى نجاتش خواهد داد.

امام صادق عليه السلام فرمود: هر كسى دوست دارد قبولى يا ردّ نمازش را بداند، ببيند نمازش او را از فحشا و منكر باز داشته است يا نه. سپس امام عليه السلام فرمود: «فبقدر ما منعته قبلت منه» «10» به اندازه‏اى كه نماز، انسان را از منكرات باز مى‏دارد، به همان اندازه قبول مى‏شود.

(1). مزمّل، 5.

(2). مزمل، 4.

(3). مزمل، 6.

(4). فاطر، 29.

(5). اعراف، 170.

(6). طه، 14.

(7). بقره، 152.

(8). تفسير نورالثقلين.

(9). تفسير مجمع‏البيان.

(10). تفسير مجمع‏البيان.

تفسير نور، ج‏7، ص: 151

پيام‏ها:

1- تنها آشنايى با مفاهيم، تلاوت و آموزش قرآن كافى نيست، بلكه عمل لازم است. «اتْلُ‏ - أَقِمِ»

2- قرآن و نماز، در رأس برنامه‏هاى تربيتى است. «اتْلُ‏ - أَقِمِ»

3- رابطه پيامبر با مردم از طريق تلاوت آيات قرآن و ابلاغ اوامر خداوند به آنان و رابطه او با خدا از طريق عبادت و نماز است. «اتْلُ‏ - أَقِمِ»

4- در تبليغ و ارشاد، حكمت و آثار دستورها دينى را بيان كنيم. «أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ»

5- در پيشگاه خداوند، نماز از عظمت و جايگاه خاصّى برخودار است. «أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ» (تكرار كلمه‏ى «صلاة»)

6- نقش اصلاحى نماز در فرد و جامعه حدسى و پيشنهادى نيست، بلكه قطعى است. «إِنَّ الصَّلاةَ» (كلمه‏ى «انّ» و جمله‏ى اسميه)

7- اگر نمازِ انسان، او را از فحشا و منكر باز نداشت، بايد در قبولى نماز خود شك كند. «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏»

8- گسترش كارهاى نيك و معروف، به طور طبيعى مانع رشد منكر است.

«الصَّلاةَ تَنْهى‏»

9- علم خداوند، ضامن اجراى صحيح دستورهاى اوست. «وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ»

10- در نماز، انواع راز و رمزها، هنرها و سليقه‏ها نهفته است. «ما تَصْنَعُونَ»

نماز و بازدارندگى از منكرات‏

سؤال: چگونه نماز فرد و جامعه را از فحشا و منكر باز مى‏دارد؟

پاسخ: 1. ريشه‏ى تمام منكرات غفلت است و خداوند در آيه 179 سوره‏ى اعراف، انسان غافل را از حيوان بدتر شمرده است. «أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ» و نماز چون ياد خدا و بهترين وسيله‏ى غفلت‏زدايى است، پس زمينه‏ى منكرات را از بين مى‏برد.

2. اقامه‏ى نماز و داشتن رنگ الهى، مانع گرفتن رنگ شيطانى است. چنانكه كسى‏كه لباس‏

تفسير نور، ج‏7، ص: 152

سفيد بپوشد، حاضر نيست در جاى كثيف و آلوده بنشيند.

3. در كنار نماز، معمولًا توصيه به زكات شده است، كه فرد را از منكر بخل و بى‏تفاوتى در برابر محرومان و جامعه را از منكر فقر كه زمينه‏ى رويكرد به منكرات است، رها مى‏سازد.

4. نماز، داراى احكام و دستوراتى است كه رعايت هر يك از آنها انسان را از بسيارى گناهان باز مى‏دارد، مثلًا:

* شرط حلال بودن مكان و لباس نمازگزار، انسان را از تجاوز به حقوق ديگران باز مى‏دارد.

* رعايت شرط پاك بودن آب وضو، مكان، لباس و بدن نمازگزار، انسان را از آلودگى و بى‏مبالاتى دور مى‏كند.

* شرط اخلاص، انسان را از منكر شرك، ريا و سُمعه باز مى‏دارد.

* شرط قبله، انسان را از منكر بى‏هدفى و به هر سو توجّه كردن باز مى‏دارد.

* ركوع و سجده، انسان را از منكر تكبّر باز مى‏دارد.

* توجّه به پوشش مناسب در نماز، انسان را از منكر برهنگى و بى حيايى حفظ مى‏كند.

* توجّه به عدالت امام جماعت، سبب دورى افراد از فسق و خلاف مى‏شود.

* نماز جماعت، انسان را از گوشه‏گيرى نابجا نجات مى‏دهد.

* احكام و شرايط نماز جماعت، بسيارى از ارزش‏ها را زنده مى‏كند از جمله: مردمى بودن، جلو نيافتادن از رهبر، عقب نماندن از جامعه، سكوت در برابر سخن حقّ امام جماعت، نظم و انضباط، ارزش‏گذارى نسبت به انسان‏هاى با تقوا، دورى از تفرقه، دورى از گرايش‏هاى مذموم نژادى، اقليمى، سياسى و حضور در صحنه كه ترك هريك از آنها، منكر است.

* لزوم تلاوت سوره حمد در هر نماز، رابطه‏ى انسان را با آفريننده‏ى جهان، «رَبِّ الْعالَمِينَ» ، با تشكّر، تعبّد و خضوع در برابر او، «إِيَّاكَ نَعْبُدُ» با توكّل و استمداد از او، «إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» ، با توجّه و يادآورى معاد، «مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ» با رهبران معصوم و اولياى الهى، «أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ» ، با برائت از رهبران فاسد، «غَيْرِ الْمَغْضُوبِ» و رابطه‏ى انسان را با ديگر مردم جامعه‏ «نَعْبُدُ و نَسْتَعِينُ» بيان مى‏كند كه غفلت از هريك از آنها منكر، يا زمينه‏ساز منكرى بزرگ است.

تفسير نور، ج‏7، ص: 153

جزء «21»

وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْكِتابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَ قُولُوا آمَنَّا بِالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَ إِلهُنا وَ إِلهُكُمْ واحِدٌ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ «46»

و با اهل كتاب جز با بهترين شيوه مجادله نكنيد، مگر ستمگران از آنان، و (به آنان) بگوييد: ما به آنچه (از سوى خدا) بر ما و شما نازل شده ايمان داريم، و خداى ما و خداى شما يكى است و ما تسليم او هستيم.

نكته‏ها:

«جدال» در لغت به معناى به هم تابيدن است. به گفتگوهاى دو نفر كه با هم درگيرى لفظى پيدا مى‏كنند تا بر يكديگر پيروز شوند، جدال مى‏گويند.

«جدال احسن» به گفتگويى گفته مى‏شود كه همراه آن طعنه، استهزا، ناسزا و اهانت نباشد، بلكه بر اساس استدلال و محبّت و با انگيزه‏هاى اصلاحى باشد. از كلمه‏ى‏ «قُولُوا» بعد از سفارش به جدال احسن، استفاده مى‏شود كه اين لحن آيه، خود نمونه‏ى جدال احسن است.

امام صادق عليه السلام نمونه جدال احسن را آيات آخر سوره‏ى يس معرّفى فرمودند كه شخصى استخوان پوسيده‏اى را پودر كرد و گفت: «مَنْ يُحْيِ الْعِظامَ» كيست اين را زنده كند؟! قرآن پاسخ داد كه‏ «قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ» همان كه اوّل به آن روح داد بعد هم آن را زنده مى‏كند. «1»

پيام‏ها:

1- گفتگو با غير مسلمان نيز بايد با بهترين شيوه باشد. «لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْكِتابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»

2- جدالى مورد پذيرش است كه محتواى آن و شيوه و الفاظش احسن باشد.

(1). تفسير نورالثقلين.

تفسير نور، ج‏7، ص: 154

«بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»

3- تبادل نظر و گفتگوى صحيح ميان مكتب‏ها، فرهنگ‏ها و امّت‏ها مورد قبول اسلام است. «بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ»

4- مخاطبانِ خود را بشناسيم و با هر دسته به نوعى مناسب برخورد كنيم. زيرا براى ستمگران، منطق، گفتگو و نرمش كارساز نيست. «إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا»

5- همه‏ى مخالفان اسلام، ستمگر نيستند. «إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ»

6- در گفتگوها، قبل از اظهار عقيده و نظر، آنچه را كه مورد اتفاق است مطرح كنيم. «إِلهُنا وَ إِلهُكُمْ واحِدٌ»

7- ايمان به تنهايى كافى نيست، تسليم و اطاعت نيز لازم است. آمَنَّا ... نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ‏

وَ كَذلِكَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ فَالَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مِنْ هؤُلاءِ مَنْ يُؤْمِنُ بِهِ وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلَّا الْكافِرُونَ «47»

و اين گونه، كتاب را بر تو نازل كرديم. پس (بعضى از) كسانى كه كتاب آسمانى به ايشان داديم به آن (قرآن) ايمان مى‏آورند، و از اين (مشركان نيز) كسانى به آن ايمان مى‏آورند و جز كافران (كسى) آيات ما را انكار نمى‏كند.

نكته‏ها:

«جحود»، نفى چيزى است كه دل مى‏پذيرد و يا پذيرش چيزى كه دل نفى مى‏كند.

پيام‏ها:

1- قرآن، پيروان همه‏ى اديان پيشين را به اسلام دعوت مى‏كند. «فَالَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يُؤْمِنُونَ بِهِ»

2- هدايت‏گرى الهى حتمى و لازم است، گرچه همه‏ى مردم هدايت پذير نباشند.

«أَنْزَلْنا - وَ مِنْ هؤُلاءِ مَنْ يُؤْمِنُ بِهِ»

تفسير نور، ج‏7، ص: 155

3- كسانى كه با قرآن آشنا مى‏شوند ولى آن را نمى‏پذيرند، گرفتار نوعى كفرند. «وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلَّا الْكافِرُونَ»

وَ ما كُنْتَ تَتْلُوا مِنْ قَبْلِهِ مِنْ كِتابٍ وَ لا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ «48»

و تو قبل از (نزول) اين (قرآن) هيچ كتابى نمى‏خواندى، و با دست خود آن (قرآن) را نمى‏نويسى، مبادا آنان كه در صدد ابطال (سخنان) تو هستند، شك و ترديد كنند.

پيام‏ها:

1- به خواندن و نوشتن خود مغرور نشويم، گاهى به اراده‏ى الهى، يك فرد امّى و درس نخوانده، فرهنگ بشريّت را عوض مى‏كند. «وَ ما كُنْتَ تَتْلُوا»

نگار من كه به مكتب نرفت و خط ننوشت‏

به غمزه مسأله آموز صد مدرّس شد .

2- يكى از دلايل حقّانيّت قرآن، امّى بودن پيامبر اسلام است. وَ لا تَخُطُّهُ‏ ...

3- هوشيارى و جلوگيرى از سوءاستفاده و بهانه‏تراشى مخالفان لازم است. «إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ»

4- نزول قرآن بر پيامبر امّى كه خواندن و نوشتن نمى‏داند، از راههاى اتمام حجّت خداوند بر مردم است. «إِذاً لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ»

5- رها كردن حقّ و به سراغ زمينه‏هاى شك و ترديد رفتن، نشانه‏ى بيمارى و انگيزه‏هاى ناصحيح انسان است. «لَارْتابَ الْمُبْطِلُونَ»

بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلَّا الظَّالِمُونَ «49»

صفحه بعد