کتابخانه تفاسیر

4- خوشگذرانان سرمست بدانند كه كاميابى‏هاى غافلانه، آنان را به چه ذلّت و نكبت و زجرى خواهد كشيد. «مُتْرَفِينَ‏ - فِي سَمُومٍ وَ حَمِيمٍ وَ ظِلٍّ مِنْ يَحْمُومٍ»

5- آنچه گناه را سنگين و خطرناك‏تر مى‏كند، اصرار بر آن است. «يُصِرُّونَ عَلَى‏

(1). الرّحمن، 46.

(2). فرقان، 13.

(3). واقعه، 26.

(4). اعراف، 38.

(5). زمر، 73.

(6). حاقّه، 30.

(7). يس، 58.

(8). مؤمنون، 108.

(9). واقعه، 17.

(10). الرّحمن، 44.

تفسير نور، ج‏9، ص: 431

الْحِنْثِ الْعَظِيمِ»

6- خداوند عادل است و عذاب بر پايه عملكرد خود انسان است. اگر خلافكاران سه نوع شكنجه دارند: بادى سوزان، آب داغ وسايه داغ، به خاطر آن است كه سه خلاف پيوسته دارند. كانُوا ... مُتْرَفِينَ‏ ... كانُوا يُصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ‏ ... كانُوا يَقُولُونَ‏

7- رفاه و عيّاشى، بستر ارتكاب گناه و ترديد در معاد است. مُتْرَفِينَ‏ ... يُصِرُّونَ‏ ...

أَ إِذا مِتْنا ...

8- منكران معاد، دليل بر انكار ندارند و تنها بعيد مى‏شمردند. أَ إِذا مِتْنا ...

9- خطر آنجاست كه انسان، ترديد نابجاى خود را در جامعه گسترش دهد و عامل انحراف ديگران شود. «كانُوا يَقُولُونَ أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً»

10- افراد شبهه افكن، دامنه ترديد را توسعه مى‏دهند. «أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ»

قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ «49»

بگو: همانا پيشينيان و آيندگان.

لَمَجْمُوعُونَ إِلى‏ مِيقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ «50»

هر آينه به سوى وعدگاه روز معيّنى گردآورى خواهند شد.

پيام‏ها:

1- بايد به شبهات، حتى اگر از سر عناد هم باشد، پاسخ قاطع داد. يَقُولُونَ‏ ... قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ‏

2- قدرت خداوند در محشور كردن گذشتگان وآيندگان يكسان است. «إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ لَمَجْمُوعُونَ»

3- همه مردم در يك روز مشخّص جمع مى‏شوند. «يَوْمٍ مَعْلُومٍ»

4- گرچه زمان قيامت در نزد ما نامعلوم است، امّا نزد خداوند مشخّص است.

«يَوْمٍ مَعْلُومٍ»

تفسير نور، ج‏9، ص: 432

ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ «51» لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ «52» فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ «53»

همانا، اى گمراهان انكار كننده! حتماً از درختى (بد منظر و بد طعم و بد بو) كه زقّوم است خواهيد خورد. آنگاه شكم‏ها را از آن پر خواهيد كرد.

فَشارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ «54» فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهِيمِ «55» هذا نُزُلُهُمْ يَوْمَ الدِّينِ «56»

و روى آن از آب جوشان مى‏نوشيد. پس مانند شتران عطش زده مى‏نوشيد. اين است پذيرايى (ابتدايى) آنان روز قيامت.

نكته‏ها:

«زَقُّومٍ» ، نام گياه تلخ و بدبو و بدطعم است كه شيره آن اگر به بدن برسد، بدن متورم مى‏شود. اين گياه، غذاى دوزخيان است. «نزل» به آن چيزى گفته مى‏شود كه براى پذيرايى مقدّماتى مهمان آماده مى‏شود و «هيم» نام مرضى است كه شتر به آن گرفتار مى‏شود و هر چه آب مى‏نوشد سيراب نمى‏شود تا بميرد، همچنين به زمين ريگزار گفته مى‏شود كه هر چه آب در آن بريزند فرو مى‏رود.

غذاهاى تلخ دنيوى را انسان يا نمى‏خورد كه در آخرت گنهكار بايد بخورد. «لَآكِلُونَ» يا كم مى‏خورد، كه در آخرت بايد سير بخورد، «فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ» ، يا با غذاى ديگر جبران مى‏كند، كه در آخرت غذاى ديگرش آب جوش است، «مِنَ الْحَمِيمِ» و يا با بى‏ميلى مى‏خورد، كه در آن روز مثل شتر تشنه به آب رسيده مى‏خورد. «شُرْبَ الْهِيمِ»

پيام‏ها:

1- دوزخيان، از سخت‏ترين خطاب‏هاى تحقيرآميز برخوردارند. «أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ»

2- اصحاب شمال، گمراهان هستند، «أَيُّهَا الضَّالُّونَ» كه ما در هر نماز از خدا

تفسير نور، ج‏9، ص: 433

مى‏خواهيم از آنان نباشيم. «وَ لَا الضَّالِّينَ»

3- بدتر از گمراهى، تكذيب كردن است وگرنه بسيارى از گمراهان، توفيق هدايت مى‏يابند. «الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ»

4- تمام تحقيرهاى روانى و عذاب جسمانى، پذيرايى مقدّماتى اصحاب شمال است! پس پذيرايى اصلى چيست؟ «هذا نُزُلُهُمْ»

5- خداوند عادل است و كيفرهاى او عادلانه. همه سختى‏ها نتيجه عملكرد خود انسان است و آن روز، روز كيفر و پاداش است. «يَوْمَ الدِّينِ»

نَحْنُ خَلَقْناكُمْ فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ «57» أَ فَرَأَيْتُمْ ما تُمْنُونَ «58» أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخالِقُونَ «59»

ما شما را آفريديم، پس چرا تصديق نمى‏كنيد؟ آيا آنچه را (در رحم) مى‏ريزيد ديده‏ايد؟ آيا شما آن را (به صورت انسان) مى‏آفرينيد يا ما آفريننده‏ايم؟

نَحْنُ قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ وَ ما نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ «60»

ماييم كه مرگ را در ميان شما مقدّر كرديم و هرگز (مغلوب نمى‏شويم) و كسى بر ما پيشى نمى‏گيرد.

نكته‏ها:

در آيات قبل بيان شد كه اصحاب شِمال در معاد ترديد داشته و مى‏گفتند: آيا اگر مرديم و خاك شديم، باز زنده مى‏شويم؟ از اين آيه به بعد خداوند نمونه‏هاى قدرت خود را در دنيا بيان مى‏كند تا استبعاد قيامت را برطرف نمايد.

استدلال‏هاى قرآن، فراتر از زمان و مكان است و تاريخ مصرف ندارد و به مقطعى از زمان و مكانى خاص تعلق ندارد. نطفه در رحم و بذر در زمين، در هر زمان و مكان و براى همه واضح و روشن است.

مخفى بودن زمان مرگ حكيمانه است و فوايدى را به دنبال دارد، از يك سوى آماده باش‏

تفسير نور، ج‏9، ص: 434

انسان كه هر لحظه ممكن است مرگ فرا رسد و از سوى ديگر جريان عادى زندگى، زيرا منتظر زمان معيّنى براى مرگ نيست وگرنه زندگى براى او تلخ مى‏شد.

گرچه برخى مقدّمات توليد نسل، همچون آميزش و ريزش نطفه در رحم، به وسيله انسان است، امّا تلقيح نطفه و تخمك و رشد آن در چند مرحله و حفظ و تبديل آن به يك انسان كامل با ويژگى‏هاى منحصر به فرد، تنها كار خداوند است. «أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخالِقُونَ»

حتى اگر بشر، در خارج از رحم همانند سازى كند، باز هم از قدرت الهى نمى‏كاهد و خالقيّت او را زير سؤال نمى‏برد، زيرا اين تأثير و تأثّر به دست تواناى خداوند است و بشر در طراحى مراحل آفرينش نقشى ندارد.

پيام‏ها:

1- چرا شك در معاد مى‏كنيد؟ كسى كه شما را آفريد بار ديگر نيز مى‏آفريند. «نَحْنُ خَلَقْناكُمْ»

2- با منكران و ناباوران، مستدل گفتگو كنيم. «نَحْنُ خَلَقْناكُمْ»

3- توبيخ بعد از استدلال است. اول مى‏فرمايد: «نَحْنُ خَلَقْناكُمْ» سپس توبيخ مى‏كند.

«فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ»

4- در استدلال، به يك دليل و نمونه بسنده نكنيم. أَ فَرَأَيْتُمْ‏ ... أَ أَنْتُمْ‏ ...

5- در تبليغ و مجادله، با استفاده از شيوه سؤال و پرسش، وجدان مخاطبان را بيدار و به يارى فراخوانيم. أَ فَرَأَيْتُمْ‏ ... أَ أَنْتُمْ‏ ...

6- قدرت الهى، هم در آفريدن نمودار است، «نَحْنُ خَلَقْناكُمْ» و هم در ميراندن.

«نَحْنُ قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ»

7- مرگ، يك حادثه و اتّفاق نيست، بر اساس حكمت و حساب و كتاب است.

«قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ»

پايان عمر و زمان مرگ، تنها به دست خداست. «نَحْنُ قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ»

9- مرگ انسان نشانه‏ى عجز خداوند از زنده نگه داشتن نيست، بلكه تقديرى حكيمانه است. «قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ»

تفسير نور، ج‏9، ص: 435

10- قدرت الهى مطلقه است و هيچ شخص يا قدرتى نمى‏تواند از مرگ فرار كرده و بر اين تقدير الهى غالب شده و بر آن پيشى بگيرد. «ما نَحْنُ بِمَسْبُوقِينَ»

عَلى‏ أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ وَ نُنْشِئَكُمْ فِي ما لا تَعْلَمُونَ «61»

تا مانند شما را جانشين شما كنيم وشما را در جهانى كه نمى‏دانيد پديدار گردانيم.

وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ الْأُولى‏ فَلَوْ لا تَذَكَّرُونَ «62»

شما آفرينش نخستين را دانستيد، پس چرا (به آفرينش دوباره) متذكّر نمى‏شويد؟

پيام‏ها:

1- فلسفه مرگ، جايگزين شدن ديگران و پيدايش تحوّلات جديد است. قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ‏ ... نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ‏ ... نُنْشِئَكُمْ‏ ...

2- قدرت خداوند بر جابجايى مرگ و زندگى، دليل قدرت خداوند بر ايجاد معاد است. فَلَوْ لا تُصَدِّقُونَ‏ ... نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ‏

3- دنيا عبورگاه است نه توقّف‏گاه. «نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ»

4- انسان از وضع قيامت آگاه نيست كه چه زمانى خواهد بود و در چه شرايطى حاضر مى‏شود. «نُنْشِئَكُمْ فِي ما لا تَعْلَمُونَ»

أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ «63» أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ «64» لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ «65»

آيا آنچه را كشت مى‏كنيد، ديده‏ايد؟ آيا شما آن را مى‏رويانيد يا ما روياننده‏ايم؟

اگر بخواهيم آن را خار و خاشاك مى‏گردانيم، پس شما از روى تعجّب مى‏گوييد:

إِنَّا لَمُغْرَمُونَ «66» بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ «67»

ما زيان ديده‏ايم. بلكه محروم و بدبختيم.

تفسير نور، ج‏9، ص: 436

نكته‏ها:

«حطام» به معنى شكستن و خرد شدن و «تَفَكَّهُونَ» به معناى ميوه خوردن، فكاهى گفتن و تعجب و پشيمانى آمده است. «مغرمون» از «غرامت» به معناى پرداخت خسارت و زيان ديدن است.

اگر كمى دقّت كنيم، زمين، بدن انسان را به خاك تبديل مى‏كند ولى بذر را به خاك تبديل نمى‏كند. دانه درون زمين دو حركت متضاد دارد، ساقه به سوى بالا و ريشه به سوى پايين مى‏رود. ريشه، مواد غذايى را جذب و ساقه، موانع خود را حتى اگر سفت باشد دفع مى‏كند.

يك دانه به چند خوشه تبديل مى‏شود و توليد مثل مى‏كند.

هر نوع تغيير و تحوّلى در طبيعت، براى خداوند يكسان است. حيات يا مرگ موجودات، شيرينى يا تلخى آب، همه در نزد قدرت خداوند يكسان است. خَلَقْناكُمْ‏ ... قَدَّرْنا بَيْنَكُمُ الْمَوْتَ‏ ، نَحْنُ الزَّارِعُونَ‏ ... لَجَعَلْناهُ حُطاماً ، تَشْرَبُونَ‏ ... جَعَلْناهُ أُجاجاً

يكى از راه‏هاى خداشناسى، فرض خلاف وضع موجود است، چنانكه گفته‏اند: «تعرف الاشياء باضدادها» يعنى با تصور ضدّ هر چيزى، جايگاه و اهميّت آن چيز مشخص مى‏شود، مثلًا: اگر هر يك از شب يا روز طولانى شود، اگر آب‏ها به زمين فرو رود، اگر كشت‏ها همه خار شود، اگر آب‏ها تلخ شود و ... چه كسى مى‏تواند آن را به وضع موجود تبديل كند؟

آرى اگر انسان به اين نكته توجّه داشته باشد كه هر چه دارد، هر لحظه در معرض تغيير و نابودى است و به پيامدهاى از دست دادن آنها بيانديشد، ارزش نعمت‏هاى موجود را بهتر درك خواهد كرد و به لطف و قدرت الهى بيشتر پى‏مى‏برد.

پيام‏ها:

1- همان قدرتى كه از يك دانه بذر، خوشه‏ها پديد مى‏آورد، مى‏تواند از تك سلّول انسان مرده‏اى دوباره او را زنده كند. «أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ»

2- فعل و انفعالات طبيعى با اراده خداوند است. «لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً»

صفحه بعد