کتابخانه تفاسیر
روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن
سرآغاز
مقدمه تفسير
مقدمه
روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، ج18، ص: 80
و دگر «1» مفسّران گفتند: نماز كن به فرمان خداى و «2» توفيق او «3» پيش از آن كه آفتاب برآيد يعنى نماز بامداد وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ ؛ و پيش از آن كه فرو شود يعنى نماز ديگر.
وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ ؛ و از شب تسبيح كن او را، يعنى نماز شام و خفتن.
عبد اللّه عبّاس گفت: و قَبْلَ الْغُرُوبِ «4» ، نماز پيشين و ديگر «5» . وَ مِنَ اللَّيْلِ ، از اوقات شب آنچه «6» بيدار شوى نماز شام «7» كن. وَ أَدْبارَ السُّجُودِ [36- ر] روايت كنند «8» از امير المؤمنين على- عليه السلام- و «9» عمر بن الخطّاب و ابو هريره و حسن بصرى و نخعى و شعبى و اوزاعى كه: أَدْبارَ السُّجُودِ ، مراد دو ركعت پيش از صبح است «10» كه آن را ركعتى الفجر «11» گويند سنّت نماز بامداد. و عبد اللّه عبّاس روايت كرد از رسول- صلى اللّه عليه و آله و سلّم- كه اين دو ركعت است بعد از «12» نماز شام پيش «13» از آن كه سخن گويد «14» در ركعت اوّل الحمد بخواند و (قل يا ايها الكافرون)، و در ركعت دوم الحمد و قل هو الله، نماز او در عليّين بنويسند. مقاتل گفت: وقتش چندان است تا شفق فرو نشده باشد. مجاهد گفت: تسبيح «15» كه در عقب نمازهاى فرض كند. ابن زيد گفت: نوافل است از قفاى «16» فرايض. و گفتند:
(ادبار السجود)، دو ركعت نماز است پيش از صبح، وَ إِدْبارَ النُّجُومِ «17» دو ركعت
(1). آج، آد، كا: ديگر.
(2). آج، كا+ به.
(3). كا، گا، آد+ و به يارى او قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ .
(4). آد، گا+ يعنى.
(5). آد، كا، گا+ مجاهد گفت.
(6). آج، آد، گا: آنگه كه؛ كا: كه.
(7). آد، كا، گا: نماز شب.
(8). آج، آد، كا، گا: كردند.
(9). آد، گا+ از.
(10). آج: پيش صبح است؛ آد، كا، گا: دو ركعت است پيش از صبح.
(11). آج و ديگر نسخه بدلها: ركعتى الفجر.
(12). همه نسخه بدلها: از پس.
(13). اساس: پيشين، با توجه به آج و ديگر نسخه بدلها تصحيح شد. آد، كا، گا: نماز شام پيش.
(14). آد، گا+ هر كه بگزارد نماز او در عليين بنويسند.
(15). آج و ديگر نسخه بدلها+ است.
(16). آد، گا: از عقب؛ كا: از پس.
(17). سوره طور (52) آيه 49.
روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، ج18، ص: 81
نماز است بعد از «1» نماز شام. قرّاء در اين لفظ خلاف كردند: ابو عمرو و يعقوب و عاصم و كسايى «ادبار» خواندند به فتح «الف» و ديگر قرّاء به كسر «الف» خواندند، على المصدر و قرائت اوّل على جمع دبر «2» .
وَ اسْتَمِعْ يَوْمَ يُنادِ الْمُنادِ ، آنگه خطاب كرد و گفت: وَ اسْتَمِعْ ؛ گوش دار و اصغا كن آن روز كه منادى ندا كند يعنى اسرافيل- عليه السلام- در صيحه صور و ندا اين باشد: ايّتها العظام البالية و الاوصال المنقطعة «3» و اللّحوم المتمزّقة و الشعور المتفرّقة انّ اللّه امركم ان تجمّعنّ يفصل القضاء «4» ؛ اى استخوانهاى پوسيده و گوشتهاى پاره پاره شده و مويهاى پراكنده و بندهاى گسسته! خداى مىفرمايد تا مجتمع شوى براى فصل «5» قضا؛ مِنْ مَكانٍ قَرِيبٍ ، از جايى نزديك، گفتند صخره بيت المقدّس و آن ميان زمين است و نزديكتر [36- پ] جايى است از زمين به هيژده «6» ميل- على ما جاء فى الاخبار- و گفتند: مراد آن است كه ندا كنند از جايى كه همه كس بشنوند تا چنان پندارند كه از جايى نزديك است.
يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِ ؛ آن روز كه ايشان بشنوند آن آواز بحق، و آن نفخه باز پسين باشد. ذلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ ؛ آن، روز بيرون آمدن باشد از گورها. آنگه گفت: إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَ نُمِيتُ ؛ ماييم كه احيا و اماتت به ماست «7» ، ما زنده كنيم مردگان را و ما مرده كنيم «8» زندگان را. وَ إِلَيْنَا الْمَصِيرُ ؛ و بازگشت با ماست.
يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً ، گفت «9» آن روز كه زمين بشكافد از ايشان. و
(1). آج، كا، گا: پس از.
(2). آو، كا، گا+ باشد.
(3). آد، گا: المتّقطعه.
(4). آج، كا: لفصل.
(5). آج: فضل غلط است.
(6). آج: هشتده؛ آد، گا: هجده.
(7). آج، گا: به دست ماست.
(8). آد، كا، گا: بميرانيم.
(9). اساس: گفتند، با توجّه به آج و ديگر نسخه بدلها تصحيح شد.
روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، ج18، ص: 82
سراعا، نصب است بر حال «1» و عامل در او فعلى است مضمر و التّقدير: فيخرجون منها سراعا، جمع سريع. ذلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنا يَسِيرٌ ، آن جمعى است بر ما آسان.
نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَقُولُونَ ، آنگه گفت: و ما عالمترين به آنچه ايشان مىگويند. وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ ؛ تو اى محمّد برايشان جبّار نهاى «2» ، يعنى مسلّط و گماشته نهاى، تا ايشان را بقهر و جبر به اسلام درآرى، «3» انّما تو پيغام گزارى مذكّر و منبّه. ثعلب «4» گفت: بناء فعّال بسيار آمد در مفعل، چون جبّار به معنى مجبر و درّاك به معنى مدرك و سرّاع به معنى مسرع. و قولى ديگر آن است كه به جبّار «5» مجبر خواست يقال: جبرته على الامر به معنى اجبرته. و الجبّار؛ السلطان. قال الشّاعر «6» :
و يوم الحشر اذ حشرت معدّ
و كان النّاس الّا نحن دينا
عصينا عزمة الجبّار حتّى
صبحنا الحرب الفا معلمينا
گفت: مراد به جبّار سلطان است، يعنى منذر بن النّعمان، كه او مردم را [37- ر] بسوخت و بقهر بر كارها داشت. فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ ؛ ياد ده اى محمّد به قرآن و تذكير و تنبيه كن آنان را كه از وعيد و عقاب من مىترسند «7» ، اين از باب تخصيص الذّكر «8» است، چنان كه رفت «9» .
(1). آد، كا، گا+ از ايشان.
(2). آد، گا: نيستى.
(3). آد، گا: بر اسلام دارى.
(4). آد، گا: تغلب.
(5). آد، گا: از جبّار.
(6). آج+ شعر.
(7). آد، گا+ و.
(8). آد، گا: بالذّكر.
(9). آد، كا، گا: چنان كه چند جايگه گذشت.
روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، ج18، ص: 83
سورة الذاريات
بدان كه اين سورت مكّى است و شصت آيت است و سيصد و شصت كلمت است و هزار و دويست و هشتاد و هفت حرف است. و روايت است از زرّ حبيش از ابىّ كعب كه رسول «1» - عليه السلام «2» - گفت: هر كه او سورة و الذّاريات بخواند، خداى تعالى او را به عدد هر بادى كه در دنيا بجست ده حسنه بنويسد «3» .
[سوره الذاريات (51): آيات 1 تا 60]
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ يَوْمِهِمُ الَّذِي يُوعَدُونَ (60)
[ترجمه]
به حقّ بادهاى پاك كننده «4» پاك كردنى.
به حقّ برگيرنده بار گران.
و روندگان آسان «5» .
و بخشش كنان كارى.
كه آنچه وعده مىدهند شما را [هر آينه راست است] « «6»» .
[و بدرستى كه شمار و جزا] «7» واقع است.
(1). گا: پيغمبر.
(2). همه نسخهها: صلى اللّه عليه و آله و سلّم.
(3). آج+ صدق رسول اللّه، قوله تبارك و تعالى و تقدّس.
(4). آج: خاك پاشنده.
(5). اصل: ايشان، با توجّه به معنى جمله تصحيح شد.
(7- 6). اساس: ندارد، از آج افزوده شد.
روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، ج18، ص: 84
و به آسمان خداوند راهها.
كه شما در گفتار [يد] « «1»» مختلف.
بگردانند از او آن كه بگردانند.
بكشند دروغ زنان را.
آنان كه ايشان در غفلت و سهوند. [37- پ].
مىپرسند كه كى باشد روز جزا؟
روزى كه ايشان را بر آتش عذاب كنند.
بچشى عذابتان. اين آن است كه به آن شتاب كردى.
پرهيزگاران در بهشتها و چشمهها باشند.
فرا گيرنده آنچه دهد ايشان را خداى شان، ايشان بودند پيش از اين نكوكاران.
بودند اندك از شب كه بخفتندى.
و به سحرها ايشان آمرزش خواستندى.
و در مالهاشان حق بود سائل را و ممنوع را «2» .
و در زمين علاماتى هست دانندگان را.
و در تنهاى شما، نمىنگرى؟
و در آسمان روزى [شما] «3» و آنچه وعده مىدهند شما را.
به خداى آسمان
(3- 1). اساس: ندارد، از آج افزوده شد.
(2). آج: مر خواهنده و بى روزى نا خواهنده را.
روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، ج18، ص: 85
و زمين كه اين حق است چنان كه مىگويى.
آمد به تو حديث مهمانى ابراهيم [38- ر] گرامى كردگان؟
چون در رفتند بر او گفتند: سلام. گفت: سلام بر شما گروهى ناشناس.
ميل كرد «1» با اهلش، آورد گوسالهاى فربه.
نزديك كرد به ايشان، گفت: نمىخورى؟
بيافت «2» از ايشان.
ترسى، گفتند: مترس. مژده دادند او را به غلامى دانا.
روى نهاد زنش در جماعتى «3» ، بزد بر رويش و گفت زنى نازاينده.
گفتند چنين، گفت خداى تو او محكم كار و داناست.
گفت: چيست كار شما اى فرستادگان؟
گفتند: ما را فرستادند به گروهى گناهكاران.
تا فرو فرستيم برايشان سنگها از گل.
نشان كرده به نزديك خداى تو براى اسراف كنان.
برون آورديم آن را كه بودند در آن جا از مؤمنان.
نيافتيم در آن جا [38- پ]
(1). آج: نهان رفت.
(2). آج: پس نهان كرد در دل خود.
(3). آج: در آواز كردن بود.
روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، ج18، ص: 86
جز خانهاى از مسلمانان.
و ترك و رها [كرديم] « «1»» در آن نشانى آنان را كه بترسند از عذاب دردناك.
و در موسى چون بفرستاديم او را به فرعون به حجّتى روشن.
برگرديد به جانبش و گفت جادوى و يا ديوانه است.
بگرفتيم او را و لشكرش را، درانداختيم ايشان را در دريا، و او مستحقّ ملامت بود.
و در عاد، چون بفرستاديم بر ايشان باد برگ ريز.
رها نكرد از چيزى آمدى بر او الّا كرد [او را] «2» چون استخوان پوسيده.
و در ثمود چون گفتند ايشان را برخوردار شوى تا به وقتى.
بگزشتند «3» از فرمان خدايشان بگرفت ايشان را آتش و ايشان مىنگريدند.
نتوانستند از خواستنى «4» و نبودند كينه كشنده «5» .
و قوم نوح از پيش كه ايشان
(2- 1). اساس: ندارد، از آج افزوده شد.
(3). كذا با «ز» در اساس.
(4). كذا با «و» در اساس و آج، كه در قديم معمول بوده است.