كشف الأسرار و عدة الأبرار

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏7، ص: 419

و اللَّه ما رفعت قدما و ظننت انى وضعتها و ما اكلت لقمة و ظننت انى ابتلعتها،

گفت بدان خدايى كه مرا بخلق فرستاد كه- هيچ قدمى از زمين برنداشتم كه گمان بردم كه پيش از مرگ من آن را بزمين باز توانم نهاد، و هيچ لقمه‏اى در دهان ننهادم كه چنان پنداشتم كه من آن لقمه را پيش از مرگ فرو توانم برد. او كه سيّد اولين و آخرين است و مقتداى اهل آسمان و زمين است چنين ميگويد و تو مغرور غافل امل دراز در پيش نهاده‏اى و صد ساله كار و بار ساخته و دل بر آن نهاده‏اى خبر ندارى كه اين دنياى غدّار سراى غرور است نه سراى سرور، سراى فرار است نه سراى قرار.

تا كى از دار الغرورى سوختن دار السرور

تا كى از دار الفرارى ساختن دار القرار

اى خداوندان مال الاعتبار الاعتبار

وى خداوندان قال الاعتذار الاعتذار

پيش از آن كين جان عذرآور فروماند ز نطق‏

پيش از آن كين چشم عبرت‏بين فروماند ز كار

اى غافل بيحاصل، تا چند شربت مراد آميزى و تا كى ديك آرزو پزى. گاه چون شير هر چت پيش آيد همى‏شكنى، گاه چون گرگ هر چه بينى همى درى، گاه چون كبك بر كوهسار مراد مى‏پرى، گاه چون آهو در مرغزار آرزو مى‏چرى، خبر ندارى كه اين دنيا كه تو بدان همى نازى و ترا مى‏فريبد و در دام غرور ميكشد لعبى و لهوى است. سراى بى‏سرمايگان و سرمايه بى‏دولتان و بازيچه بيكاران.

وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ‏ دنيا معشوقه‏اى فتّان است و رعنايى بى‏سر و سامان، دوستى بى‏وفا دايه‏اى بى‏مهر، دشمنى پرگزند بلعجبى پربند، هر كرا بامداد بنوازد شبانگاهش بگدازد، هر كرا يك روز

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏7، ص: 420

دل بشادى بيفروزد ديگر روزش بآتش هلاك بسوزد.

احلام نوم او كظلّ زائل‏

انّ اللبيب بمثلها لا يخدع‏

و فى بعض الآثار: انّ الدنيا دار من لا دار له و مال من لا مال له، يجمع من لا عقل له و بها يفرح من لا فهم له. همومها دائم و سرورها مائل، و نعيمها زائل:

اگر در قصر مشتاقان ترا يك روز بارستى‏

ترا با اندهان عشق اين جادو چه كارستى‏

و گر رنگى ز گلزار حديث او ببينى تو

بچشم تو همه گلها كه در باغست خارستى‏

... وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ‏ ، اين حيات لعب و لهو در چشم كسى آيد كه از حيات طيّبه و زندگانى مهر خبر ندارد، خداى را دوستانى‏اند كه زندگانى ايشان امروز بذكر است و بمهر، و فردا زندگانى ايشان بمشاهدت بود و معاينت. زندگانى ذكر را ثمره انس است و زندگانى مهر را ثمره فنا. ايشان اند كه يك طرف ازو محجوب نه‏اند، ور هيچ محجوب مانند زنده نمانند.

غم كى خورد او كه شادمانيش تويى‏

يا كى مرد او كه زندگانيش تويى‏

سيرت و صفت اين جوانمردان چيست؟- وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا اى- الذين زيّنوا ظواهرهم بالمجاهدات زيّنا سرائرهم بالمشاهدات. شغلوا ظواهرهم بالوظائف لانّا اوصلنا الى سرائرهم‏ جاهَدُوا درين موضع بيان سه منزلست: يكى جهد اندر باطن با هوى و با نفس، ديگر جهاد بظاهر با اعداء دين و كفار زمين، سديگر اجتهاد با قامت حجّت در بيان حق و حقيقت. هر چه بر تن ظاهر شود در دفع كفار آن را جهاد گويند، و هر چه در اقامت حجّت و طلب حق و كشف شبهت باشد مر آن را اجتهاد گويند، و هر چه اندر باطن بود اندر رعايت عهد الهى مر آن را جهد گويند. اين‏ جاهَدُوا فِينا بيان هر سه‏

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏7، ص: 421

حال است، او كه بظاهر جهاد كند رحمت نصيب وى، او كه با اجتهاد بود عصمت بهره وى، او كه اندر نعت جهد بود كرامت وصل نصيب وى، و شرط هر سه كس آنست كه آن جهد فى اللَّه بود تا هدايت خلعت وى بود، آن گه گفت‏ وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ‏ .

چون هدايت دادم من با وى باشم و وى با من بود. زبان حال بنده ميگويد: الهى بعنايت هدايت دادى بمعونت زرع خدمت رويانيدى، به پيغام آب قبول دادى، بنظر خويش ميوه محبت وارسانيدى. اكنون سزد كه سموم مكر «1» از آن بازدارى و بنائى كه خود افراشته‏اى بجرم ما خراب نكنى. الهى تو ضعيفان را پناهى، قاصدان را بر سر راهى واجدان را گواهى، چبود كه افزايى و نكاهى:

روضه روح من رضاى تو باد

قبله‏گاهم در سراى تو باد

سرمه ديده جهان بينم‏

تا بود گرد خاك پاى تو باد

گر همه راى تو فناء منست‏

كار من بر مراد راى تو باد

شد دلم ذرّه وار در هوست‏

دائم اين ذرّه در هواى تو باد

(1) مگر (الف)

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏7، ص: 422

30- سورة الرّوم مكّية

1- النوبة الاولى‏

(30/ 19- 1)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ بنام خداوند فراخ بخشايش مهربان.

الم‏ (1) منم خداى دانا.

غُلِبَتِ الرُّومُ (2)، فِي أَدْنَى الْأَرْضِ‏ باز شكستند

در نزديكترين زمين [كه از زمين عرب است بروم‏] وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ‏ و روميان پس غلبه گبران‏ سَيَغْلِبُونَ‏ (3) غلبه خواهند يافت [بر گبران‏].

فِي بِضْعِ سِنِينَ‏ در اند سال، لِلَّهِ الْأَمْرُ كار خداى دارد، مِنْ قَبْلُ‏ [در غلبه پارس بر روم‏] از پيش‏ «1» وَ مِنْ بَعْدُ و [در غلبه روم بر پارس‏] از پس‏ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ‏ (4) و آن روز [كه غلبه كند روم بر پارس‏] شاد شوند مؤمنان.

بِنَصْرِ اللَّهِ‏ بيارى دادن اللَّه [اهل كتاب را] يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ يارى ميدهد اللَّه او را كه خواهد وَ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ‏ (5) و اوست آن تواناى مهربان.

وَعْدَ اللَّهِ لا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ‏ وعده اللَّه است و اللَّه وعده خويش كژ نكند، وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ‏ (6) ليكن بيشتر مردمان نميدانند.

(1) پيش فا (الف)

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏7، ص: 423

يَعْلَمُونَ ظاهِراً ميدانند آنچه فرا دست است و بر چشم است‏ مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا از كارهاى اين جهانى، وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ‏ (7) و ايشان از آن جهان بيخبرانند.

أَ وَ لَمْ يَتَفَكَّرُوا فِي أَنْفُسِهِمْ‏ نه بانديشند «1» در دلهاى خويش؟ ما خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما كه نيافريد اللَّه آسمانها و زمينها و آنچه ميان آنست‏ إِلَّا بِالْحَقِ‏ مگر بتنهايى و فرمان روان، وَ أَجَلٍ مُسَمًّى‏ و نيافريد آن را تا مگر هر چيز تا آن گه بود كه او خواهد وَ إِنَّ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ‏ و فراوانى از مردمان‏ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ لَكافِرُونَ‏ (8) برستاخيز و ديدار خداوند خويش كافراند.

أَ وَ لَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ‏ بنگردند «2» در زمين، فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ‏ تا در نگرند كه چون بود سرانجام ايشان كه پيش از ايشان بودند كانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً با نيروى‏تر از اينان بودند وَ أَثارُوا الْأَرْضَ‏ و زمين شورانيدند [كشت را و درخت را] وَ عَمَرُوها أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوها و عمارت كردند ايشان پيش از اينان‏ وَ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ‏ و بايشان آمد فرستادگان اللَّه بسخنان روشن و نشانهاى راست‏ فَما كانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ‏ و اللَّه بيداد كردن را بر ايشان نبود وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ‏ (9) ليكن ايشان بر خويشتن ستم كردند.

ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذِينَ أَساؤُا السُّواى‏ پس آن گه سرانجام ايشان كه بدى كردند بد بود. أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ‏ از بهر آن كه دروغ‏زن گرفتند سخنان اللَّه‏ وَ كانُوا بِها يَسْتَهْزِؤُنَ‏ (10) و بر ان افسوس مى‏كردند.

اللَّهُ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ‏ اللَّه آفريده آغاز ميكند [درين جهان‏] ثُمَّ يُعِيدُهُ‏ و فردا بيرون مى‏آرد در آن جهان‏ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ‏ (11) و آن گه باز او برند

(1) بنه‏انديشند (ج)

(2)، بنه روند (ج)

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏7، ص: 424

شما را.

وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ و آن روز كه رستاخيز بپاى شود، يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ‏ (12) كافران كه خداوندان جرم‏اند فرومانند [خاموش بنوميدى‏].

وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ مِنْ شُرَكائِهِمْ شُفَعاءُ و ايشان را از آنچه انباز ميخواندند شفيع نبود كه ايشان را از من بخواهد وَ كانُوا بِشُرَكائِهِمْ كافِرِينَ‏ (13) و بانبازان خويش آن روز كافر باشند.

وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ و آن روز كه رستاخيز بپاى شود يَوْمَئِذٍ يَتَفَرَّقُونَ‏ (14) آن روز جدا ميشوند از هم.

فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‏ امّا ايشان كه بگرويدند و كارهاى نيك كردند فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ‏ (15) ايشان را در مرغزارى شاد ميدارند.

وَ أَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا و امّا ايشان كه كافر شدند، وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا و دروغ‏زن گرفتند سخنان ما را، وَ لِقاءِ الْآخِرَةِ و كافر شدند بديدار رستاخيز فَأُولئِكَ فِي الْعَذابِ مُحْضَرُونَ‏ (16) ايشان در عذاب حاضر كردگانند.

فَسُبْحانَ اللَّهِ‏ پاكى و بى‏عيبى خداى را و حق پرستش‏ حِينَ تُمْسُونَ‏ در آن هنگام كه در شبانگاه شويد [هنگام نماز ديگر] وَ حِينَ تُصْبِحُونَ‏ (17) و آن گاه كه در بام شويد [هنگام نماز بام‏].

وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‏ و ستايش بسزا او را در آسمانها و زمينها [براستى او را خداى خوانند]، وَ عَشِيًّا و شبانگاه [كه هنگام نماز شام است و خفتن‏] وَ حِينَ تُظْهِرُونَ‏ (18) و هنگام نماز پيشين [كه در آن شويد].

يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ‏ بيرون مى‏آرد زنده از مرده‏ وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِ‏ و بيرون مى‏آرد مرده از زنده‏ وَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها و زنده ميكند زمين را پس مرگى آن، وَ كَذلِكَ تُخْرَجُونَ‏ (19) و فردا شما را هم چنان [از

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏7، ص: 425

گور] بيرون آرند [كه امروز نبات بيرون مى‏آريم‏].

النوبة الثانية

اين سورة الروم مكّى است سه هزار و پانصد و سى و چهار حرف. و هشتصد و نوزده كلمت، و شصت آيت. جمله بمكه فرو آمده، مگر يك آيت: فَسُبْحانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ‏ الى آخر الآية. و درين سورت منسوخ نيست مگر يك آيت در آخر سورت:

فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌ‏ نسختها آية السّيف. و گفته‏اند: فَاصْبِرْ اين كلمه منسوخ است، و إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌ‏ محكم است، باقى آيت: وَ لا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ‏ منسوخ است. و در فضيلت سورت ابىّ كعب گفت:

قال رسول اللَّه (ص) من قرأ سورة الروم كان له من الاجر عشر حسنات بعدد كل ملك سبّح للَّه بين السماء و الارض و ادرك ما ضيّع فى يومه و ليلته.