كشف الأسرار و عدة الأبرار

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏8، ص: 154

از پى دوستان حقّ تا بقيامت ميخوانند كه: وَ كَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَيْهِ بِالْوَصِيدِ . پس مسلمانى كه از سوزى و ايمانى هفتاد سال با اولياء حق صحبت دارد و سواد شباب به بياض شيب رساند چه ظن برى كه حق جل جلاله روز قيامت او را نوميد گرداند؟ كلا و لمّا انّه لا يفعل ذلك.

قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ ما يُبْدِئُ الْباطِلُ وَ ما يُعِيدُ - آن روز كه رسول خدا (ص) قدم مبارك در كعبه نهاد و عمر خطاب بعزّ اسلام رسيده و مؤمنان باسلام وى شاد گشته و در كعبه بتان بسيار نهاده؛ رسول (ص) در دست قضيبى داشت بر سينه بتان ميزد و ميگفت:

جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ‏ ، جاءَ الْحَقُّ وَ ما يُبْدِئُ الْباطِلُ وَ ما يُعِيدُ

، و عمر ميگفت: يا ايّها الاصنام هذا احمد هذا رسول اللَّه حقّا فاشهدوا ان كان حقّا فاشهدوا ان كان حقّا ما يقول فاسجدوا، آن بتان بيكبار همه در سجود افتادند. اى جوانمرد! كدام روز خواهد بود كه رسول تحقيق با عمر تصديق بر موجب اشارت توفيق باين كعبه سينه تو در آيند و آن بتان هوا و حرص را بر هم زنند و اين ندا در دهند كه‏ جاءَ الْحَقُّ وَ ما يُبْدِئُ الْباطِلُ وَ ما يُعِيدُ فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ ساجِدِينَ‏ چگويى؟ ايشان بسجده آمدند يا ما ايشان را بسجده آورديم؟ غلامى با خواجه ميرفت، غلام در مسجد شد نماز كرد و در لذّت مناجات دراز بماند، خواجه گفت: بيرون آى اى غلام، گفت: نمى‏گذارند، گفت:

كه ترا بيرون نمى‏گذارد؟ گفت: آنكه ترا در نمى‏گذارد. عجب نباشد كه آدمى شنواى گوياى دانا سجده كند؛ عجب آنست كه عمر گويد: اى بتان ناشنواى ناگويا اگر دين محمد حقّ است سجده كنيد، همه بيكبار سجده كردند. پاكا خداوندا! دو كار منكر قبيح پيش عمر نهادند: عداوت رسول و طمع دنيا، آن گه از ميان هر دو حالى بدان نيكويى پديد آوردند كه عمر را بزينت اسلام بياراستند، همچنين دو كار منكر پيش سحره فرعون نهادند: يكى عداوت موسى ديگر ولايت فرعون، آن گه سرّى بدان عزيزى از ميانه پديد آوردند كه: فَأُلْقِيَ السَّحَرَةُ ساجِدِينَ‏ . دو محنت صعب پيش يوسف نهادند: يكى چاه ديگر زندان، آن گه از ميان هر دو ولايت و سلطنت يوسف پديد آوردند كه: مَكَّنَّا

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏8، ص: 155

لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ‏ . دو نطفه مهين در رحم فراهم آوردند و از ميان هر دو صورتى بدين زيبايى پديد آوردند كه: وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ‏ دو نجاست فراهم آوردند در نهاد حيوان: يكى فرث ديگر دم، از ميان هر دو شير صافى پديد آوردند مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً . دو كار صعب بر بنده جمع آمد: يكى معصيت ديگر تقصير در طاعت از ميان هر دو رحمت و مغفرت پديد آوردند كه: يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ‏ .

وَ حِيلَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ ما يَشْتَهُونَ‏ - خبر ميدهد از ان بيچاره كه در سكرات مرگ افتد و جانش بچنبر گردن رسد، رخساره رنگينش از هيبت مرگ بيرنگ گردد، قطرات عرق حسرت از پيشانى وى روان گردد، فرزندان بناز پرورده بر بالين وى نشسته و روى بر روى وى مى‏مالند و دوستان و برادران بناكام او را وداع ميكنند و بزبان حيرت ميگويند:

يا جامع الشمل و الاحشآء و الكبد

يا ليت امّك لم تحبل و لم تلد

تهدى الى عرصة الموتى على عجل‏

مودّع الاهل و الاحباب و الولد

كرام الكاتبين طومار كردار در ميپيچند خازنان روزى جريده رزق در مى‏نوردند، متقاضيان حضرت قصد جان ميكنند و آن بيچاره فرومانده در آرزوى يك روز مهلت بود و مهلتش ندهند، خواهد كه سخن گويد و قوّتش ندهند، اينست كه رب العالمين فرمود:

وَ حِيلَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ ما يَشْتَهُونَ‏ . روزى مردى صاحب واقعه بنزديك رسول خدا آمد و از پراكندگى دل و معصيت خود بناليد، آب حسرت از ديده همى باريد و نفس سرد همى كشيد و ميگفت: يا رسول اللَّه طبيب دلها بيماران تويى، دردها را درمان ساز تويى، اين درد مرا درمانى بساز و اين خستگى مرا مرهمى پديد كن كه سخت بيمارم بگناه خويش، غرقه‏ام بجرم خويش، آلوده‏ام بكردار خويش، مغرورم بپندار خويش. رسول خدا گفت:

روزى و شبى را كه در پيش دارى؛ بارى كار خود بساز، آن روز كه رب العزة ميفرمايد:

وَ حِيلَ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ ما يَشْتَهُونَ‏ ، و آن شب نخستين كه ازو خبر ميدهد: وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ‏ ، رو خلوتى بساز و ساعتى با درد و اندوه خود پرداز، اشكى گرم از ديده فرو بار و آهى سرد از دل بر آر و بزبان تضرّع بگوى: خداوندا!

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏8، ص: 156

بهر صفت كه هستم برخواست تو موقوفم، بهر نام كه خوانندم ببندگى تو معروفم.

بنده گر خوبست و گر زشت آن تست‏

عاشق ار دانا و گر نادان تراست‏

خداوندا! همچون يتيم بى پدر گريانم، درمانده در دست خصمانم، خسته جرمم و از خويشتن بر تاوانم، خراب عمر و مفلس روزگار ديدى من آنم. خداوندا! فرياد رس كه از ناكسى خود بفغانم. آن بيچاره برگشت با دلى پر درد و جانى پر حسرت، دو دست بر سر نهاده و چون زارندگان نوحه تلهّف و تأسف در گرفته كه: آه! من شدّة الموت و سكراته و من حسرت الفوت و غمراته، وحشة الاغتراب و فرقة الاحباب و النّوم على التّراب، آه! من الايّام الّتى مضت فى البطالة و الاوقات الّتى فنيت فى الجهالة.

دريغا كه روزگار بباد بر داديم و شكر نعمت مولى نگزارديم! دريغا كه قدر عمر خود نشناختيم و از كار دنيا با طاعت مولى نه پرداختيم! دريغا كه عمر عزيز بسر آمد و نوبت رفتن در آمد، روزگار بگذشت و تبعات روزگار بماند.

اى خداوندان مال الاعتبار الاعتبار

واى خداوندان قال الاعتذار الاعتذار

پيش از ان كين جان عذر آور فروماند ز نطق‏

پيش از ان كين چشم عبرت بين فروماند ز كار

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏8، ص: 157

35- سورة الملائكة- «مكية»

1- النوبة الاولى‏

(35/ 11- 1)

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ بنام خداوند فراخ بخشايش مهربان،

الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ ستايش نيكو اللَّه را، فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‏ كردگار هفت آسمان و هفت زمين و نو سازنده آن، جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلًا آفريدگار كه فريشتگان را رسولان كرد، أُولِي أَجْنِحَةٍ خداوندان پرها مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ‏ پرهاى دوان و سوان و چهاران‏ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشاءُ مى‏فزايد در آفرينش آفريده خويش آنچه خواهد، إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ (1) اللَّه بر همه چيز تواناست.

ما يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ‏ آنچه اللَّه بگشايد مردمان را، مِنْ رَحْمَةٍ از بخشايش [خويش باران يا جز آن‏]، فَلا مُمْسِكَ لَها باز گيرنده‏اى نيست آن را، وَ ما يُمْسِكْ‏ و هر چه باز گيرد، فَلا مُرْسِلَ لَهُ‏ گشاينده‏اى نيست آن را، مِنْ بَعْدِهِ‏ از پس گشادن و بستن اللَّه، وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ‏ (2) و اوست آن تواناى دانا.

يا أَيُّهَا النَّاسُ‏ اى مردمان، اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ‏ ياد كنيد نيكوكارى اللَّه بر خويشتن، هَلْ مِنْ خالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ‏ هست آفريدگارى جز اللَّه‏ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ‏ كه روزى دهد شما را از آسمان و زمين، لا إِلهَ إِلَّا هُوَ نيست خدايى جز او، فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ‏ (3) چون مى‏برگردانند شما را از راستى.

وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ‏ و اگر دروغ زن گيرند ترا فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ‏ دروغ زن گرفتند فرستادگان را پيش از تو، وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ و با مراد اللَّه گردد همه كار.

يا أَيُّهَا النَّاسُ‏ اى مردمان، إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌ‏ وعده داده اللَّه راست است و بودنى [روز شمار و پاداش،] فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا مبادا كه زندگانى اين جهانى‏

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏8، ص: 158

شما را فريفته‏ «1» كناد، وَ لا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ (5) و مبادا كه شما را فريفته‏ «2» كند آن فريبنده‏ «3»

إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ ديو شما را دشمن است، فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا او را دشمن گيريد، إِنَّما يَدْعُوا حِزْبَهُ‏ او مى‏خواند پس روان و فرمان برداران خويش را، لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعِيرِ (6) تا از دوزخيان باشند.

الَّذِينَ كَفَرُوا ايشان كه كافر شدند لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ ايشانراست عذابى سخت، وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‏ و ايشان كه بگرويدند و كردارهاى نيك كردند، لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبِيرٌ (7) ايشانراست آمرزش و مزدى بزرگ.

أَ فَمَنْ زُيِّنَ لَهُ‏ باش كسى كه برآراستند او را، سُوءُ عَمَلِهِ‏ بد كردار او، فَرَآهُ حَسَناً تا آن را نيكو ديد، فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشاءُ اللَّه گم راه كند او را كه خواهد، وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ و با راه مى‏آرد او را كه خواهد، فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَراتٍ‏ جان تو در سر زحير خوردن بر ايشان مشا، إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِما يَصْنَعُونَ‏ (8) اللَّه داناست بآنچه ايشان ميكنند [از آن بى خبر نيست‏].

وَ اللَّهُ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّياحَ‏ اللَّه اوست كه ميگشايد بادها، فَتُثِيرُ سَحاباً تا مى‏انگيزاند بآن ميغها، فَسُقْناهُ إِلى‏ بَلَدٍ مَيِّتٍ‏ مى‏رانيم آن را بشهرى و زمينى مرده؛ فَأَحْيَيْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها تا زنده كنيم بآب آن ميغ زمين را پس مرگ آن، كَذلِكَ النُّشُورُ (9) انگيختن پس مرگ هم چنان است.

مَنْ كانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ هر كه عزّ ميخواهد اين جهانى و آن جهانى بهم، فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً عزّ اين جهانى و آن جهانى هر دو اللَّه راست، إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ‏ بسوى او بر ميشود سخنان پاك خويش، وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ‏ و كردار نيكو مى‏بربرد آن سخنان را، وَ الَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئاتِ‏ و ايشان كه بدى ميكنند با ساز و مكر، لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ ايشان را است عذابى سخت، وَ مَكْرُ أُولئِكَ هُوَ يَبُورُ (10) و ساز و دستان ايشان آنست كه فرو خواهد ماند و تباه خواهد شد.

(1)- نسخه الف: فرهيفته‏

(2، 3)- نسخه الف: فرهيونده.

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏8، ص: 159

وَ اللَّهُ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ‏ اللَّه بيافريد شما را از خاك، ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ پس از آب پشت، ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْواجاً پس شما را جفت كرد مرد و زن‏ وَ ما تَحْمِلُ مِنْ أُنْثى‏ و هيچ بار بر نگيرد مادينه‏اى، وَ لا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ‏ و بار ننهد مگر بدانش او وَ ما يُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ و هيچ در از زندگانى، نكنند دراز زندگانيى‏ وَ لا يُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ‏ و هيچ بنكاهند از عمر ديگرى و كم نكنند زندگانى او از زندگانى كسى ديگر، إِلَّا فِي كِتابٍ إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ (11) مگر در نوشته ايست كه كردن آن و نگه داشتن آن بر اللَّه آسانست.

النوبة الثانية

اين سوره سورة الملائكة خوانند از بهر آن كه صفت خلقت فريشتگان جز درين سوره نيست در همه قرآن و در مكيّات شمرند كه نزول همه بمكه بوده سه هزار و صد و سى حرف است و صد و نود و هفت كلمه و چهل و پنج آيت و درين سوره ناسخ و منسوخ نيست مگر يك آيت بقول بعضى مفسران معنى آن منسوخ است نه لفظ إِنَّا أَرْسَلْناكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً و در فضيلت سوره ابىّ كعب روايت كند از

مصطفى عليه الصلاة و السلام قال: من قرأ سورة الملائكة دعته يوم القيمة ثمانية ابواب من الجنة ان ادخل من اى ابواب شئت.

الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ اى- الشكر للَّه و المنّة للَّه.

قال النبي (ص): ليس شى‏ء احب الى اللَّه من الحمد و لذلك حمد نفسه ليقتدى به فى حمده‏

و

قال (ص): الحمد رأس الشكر ما شكر اللَّه عبد لا يحمده.

قال بعض اهل العلم: الحمد نوع و الشّكر جنس فكل حمد شكر و ليس كل شكر حمدا و هو على ثلث منازل: شكر القلب و هو الاعتقاد بان اللَّه تعالى ولى النّعم فذلك قوله: وَ ما بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ‏ و شكر اللسان و هو اظهار النّعمة بالذّكر لها و الثّناء على مسديها فذلك قوله: وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ‏ و هو رأس الشكر- المذكور فى الحديث و شكر العمل و هو آداب النفس بالطّاعة فذلك قوله: اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُكْراً .

كشف الأسرار و عدة الأبرار، ج‏8، ص: 160

قوله: فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ يعنى جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و ملك الموت و الحفظة و يقال لم ينزل اسرافيل على نبيّ الّا على محمد نزل فاخبره بما هو كائن الى يوم القيمة ثمّ عرج و

روى‏ انّ رسول اللَّه (ص) سأل جبرئيل عليه السلام ان يتراءى له؟ فى صورته فقال له جبرئيل: انّك لن تطيق ذلك، قال انّى احبّ ان تفعل فخرج رسول اللَّه (ص) الى المصلّى فى ليلة مقمرة فاتاه جبرئيل فى صورته فغشى على رسول اللَّه (ص) حين رآه ثمّ افاق و جبرئيل مسنده واضعا احدى يديه على صدره و الأخرى بين كتفيه فقال رسول اللَّه (ص): سبحان اللَّه ما كنت ارى شيئا من الخلق هكذا فقال جبرئيل فكيف لو رايت اسرافيل انّ له لاثنى عشر جناحا جناح منها بالمشرق و جناح بالمغرب و انّ العرش لعلى كاهله و انّه ليتضاك الاحايين لعظمة اللَّه عز و جل حتى يعود مثل الوضع.

قوله: مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ‏ كقوله عز و جل. فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنى‏ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ‏ يعنى اثنين اثنين و ثلاثة ثلاثة و اربعة و الفتح فى ثلاث و رباع لانّها معدولتان عن ثلاثة ثلاثة و اربعة اربعة و هما و مثنى فى موضع خفض لأنّهما نعوت اجنحة و قوله: مَثْنى‏ وَ فُرادى‏ فى سورة سبا فى موضع النصب على الحال تقول: دخلوا احاد احاد و ثناء و ثلاث و رباع كذلك الى العشرة. أُولِي أَجْنِحَةٍ - اولوا جمع ذووا و لات جمع ذات يقال رجل ذو قوّة و رجال اولو قوّة و امرأة ذات حمل و نساء اولات حمل و يقال ايضا رجل ذو قوّة و رجال ذوو قوى و امراة ذات حمل و نساء ذوات احمال، يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ‏ اى- فى خلق الملائكة ما يشاء وردت فى عجائب صور الملائكة اخبار يقال انّ حملة العرش لهم قرون و هم فى صورة الاوعال و

فى الخبر انّ فى السماء ملائكة نصفهم ثلج و نصفهم نور و ملائكة نصفهم ثلج و نصفهم نار تسبيحهم: يا من يؤلّف بين الثّلج و النّار الّف بين قلوب المؤمنين‏

و قيل: لم يجمع اللَّه عز و جل فى الارض لشى‏ء من خلقه بين الاجنحة و القرون و الخراطيم و القوالم الّا لا ضعف خلقه و هو البعوض و قال الزهرىّ فى قوله: يزيد فى الخلق ما يشاء و هو الصوت الحسن و