کتابخانه تفاسیر

بِسْمِ اللَّهِ‏ بنام خداى سزاوار پرستش‏ الرَّحْمنِ‏ نيك بخشنده بر خلق بوجود و حيات‏ الرَّحِيمِ‏ بخشاينده مهربان بر ايشان به بقا و محافظت از آفات‏ الْحَمْدُ هر ثناى و آفرينى كه از ازل تا ابد موجود و معلوم بود و هست و خواهد بود جمله آن بتمام و كمال‏ لِلَّهِ‏ مر خداى را كه مسمّى و موصوف است با همه اسما و صفات و كمالات‏ رَبِّ الْعالَمِينَ‏ آفريننده و پرورنده و دارنده و تربيت‏كننده و سازنده كارهاى همه عالميان از ملائكه و جن و انس و وحوش و طيور و سباع و حيوانات آبى و جز آن‏ الرَّحْمنِ‏ بخشنده وجود بار ديگر در آخرت بعد از فناى جهانيان‏ الرَّحِيمِ‏ بخشاينده ديگر بار به رافت و رحمت مر مؤمنان را و در آوردن ايشان به بهشت جاودان‏ مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ‏ خداوند روز جزا يا متصرف دران روز، بهر چه خواهد يا حافظ اعمال بندگان تا در دادن و ستدن نامها غلط نشود يا قاضى روز حساب كه بدان ميان بندگان بحق حكم كند و يا جزادهنده به راستى در روز پاداش‏ إِيَّاكَ نَعْبُدُ ترا مى‏پرستيم و بس كه غير تو مستحق عبادت نيست‏ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ‏ و خاص از تو يارى مى‏خواهيم در پرستش تو و انجاح سائر حوائج و مهمات‏ اهْدِنَا ما را راهنمائى‏ الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ‏ به راهى راست كه راه انبياء و اولياست در اقوال و افعال و اخلاق كه آن راه متوسط بود ميان افراط و تفريط و غلو و تقصير يا ثابت دار ما را براه مستقيم كه دين اسلام و سنت حضرت سيّد انامست ع و حضرت قطب العارفين غوث الواصلين ناصر الحق و الدين خواجه عبيد اللّه رح درين معنى نكته بلند و كلمه ارجمند فرموده‏اند و آن اينست كه بنماى ما را راه راست يعنى به محبت ذاتى خود مشرف دار تا از التفات به خود و بغير از تو آزاد گشته به تمامى گرفتار تو گرديم جز تو ندانيم و جز تو نه بينيم و جز تو نه‏انديشيم و يا آنكه بنماى ما را راه راست يعنى آن راهى كه حضرت تراست به نسبت هر موجودى كه آن موجود بى‏آن پيدائى ندارد و به‏غايت كمال خود بى آن نمى‏رسد تا در همه احوال جز تو نه‏بينيم و از توجه بغير تو آزاد گرديم‏ صِراطَ الَّذِينَ‏ بنماى بما راه آنان كه بفضل خود أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ‏ انعام كرده بر ايشان بنعمت نبوت و رسالت و ولايت و صديقيت و شهادت و صلاحيت يا راه آنها كه اهل قرب‏اند و بكمال نعمت ظاهر كه قبول شريعت است و بجمال نعمت باطن كه اطلاع به دقايق اسرار حقيقت است ايشان را معزز و مكرم ساخته‏ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ‏ نه راه آن كسانى كه خشم گرفته بر ايشان يعنى قبل از وجود بمعرض غضب تو درآمده‏اند و بدان سبب بر كفر اقدام نموده يا راه جهودان كه بسبب تمرد در معانده و مكابره و قتل انبياء ع و تحريف كتب بر ايشان خشم گرفته‏ وَ لَا الضَّالِّينَ‏ و نه راه گمراهان يعنى كسانى كه بعد از وجود در طرق مختلفه و سبل منحرفه افتاده‏اند يا راه ترسايان كه بواسطه افراط در شان مسيح عليه السلام و تفريط در باب حبيب ما صلوات اللّه عليهما گمراه گشته‏اند.

مواهب عليه، ص: 3

سورة البقرة

الم‏ حروف مقطعه اسرار قرآن است و همه كس بر آن اطلاعى ندارد و گفته‏اند كه معنى الم- انا اللّه اعلم است يعنى منم خدائى داناتر ذلِكَ‏ آن كتابى كه خداوند تعالى در كتب متقدمه به انزال آن وعده داده بود يا در لوح محفوظ نوشته‏ الْكِتابُ‏ اين كتاب كاملست يعنى قرآن‏ لا رَيْبَ‏ هيچ شك و شبهه نيست‏ فِيهِ‏ درين كتاب يعنى از ظهور حجت و وضوح دلالت به مثابه اينست كه هر كه درو ادنى تامل كند از ريب بازايستد و داند كه شبه را دران مجال نيست‏ هُدىً‏ دلالت‏كننده است و راه نماينده‏ لِلْمُتَّقِينَ‏ مر پرهيزگاران را كه ايشان بدان منتفع شده‏اند الَّذِينَ‏ آنان كه از صدق عقيدت‏ يُؤْمِنُونَ‏ مى‏گروند بِالْغَيْبِ‏ به ناديده كه حق تعالى است و ملائكه و قيامت با متعلقات آن يا بپوشيده كه وحى است و گفته‏اند كه غيب قضا و قدرست كه مؤمنان بدان ايمان مى‏آرند وَ يُقِيمُونَ‏ و بر پا مى‏دارند و ادا مى‏كنند الصَّلاةَ نماز پنجگانه را به شرايط و آداب آن‏ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ‏ و از آنچه بديشان عطا كرده‏ايم‏ يُنْفِقُونَ‏ نفقه مى‏كنند بر اهل و عيال و اقربا و همسايگان و ارباب استحقاق‏ وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ‏ و آنان كه ايمان مى‏آرند بِما أُنْزِلَ‏ بدانچه كه فرستاده شده است‏ إِلَيْكَ‏ بسوى تو از قرآن‏ وَ ما أُنْزِلَ‏ و به‏آنچه منزل گشته‏ مِنْ قَبْلِكَ‏ پيش از تو بر پيغمبران ديگر چون صحف و توريت و زبور و انجيل و جز آن‏ وَ بِالْآخِرَةِ و به سرائى ديگر كه دارالجزاست‏ هُمْ‏ ايشان كه ياد كرده شده‏اند يُوقِنُونَ‏ بى‏گمان مى‏شوند يعنى بر وقوع آن متيقن‏اند-

مواهب عليه، ص: 4

أُولئِكَ‏ آن گروه كه موسوم بدين صفات و موصوف بدين سمات‏اند كه رقم ذكر يافت‏ عَلى‏ هُدىً‏ بر راه راست و نشان درست‏اند مِنْ رَبِّهِمْ‏ از پروردگار ايشان يعنى بمدد توفيق او راه ثواب يافته‏اند وَ أُولئِكَ‏ و همان گروه‏ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‏ ايشانند رستگاران از عقبات عقاب و پيوستگان بدرجات ثواب، ايراد كلمه‏ هُمُ‏ دليل اختصاص فلاح است بدين قوم بيت چو ايشان را طريق راستگارى است+ سزاى راستگارى رستگارى است اين آيتها كه گذشت در شان مؤمنان است از اهل اسلام و اهل كتاب چون عبد اللّه بن سلام و اصحاب او رضى اللّه عنهم و بعد از مدح مؤمنان در ذم كافران مى‏فرمايد إِنَّ الَّذِينَ‏ به درستى آنان كه از روى عناد كَفَرُوا بپوشيدند نور ايمان را به ظلمت شرك‏ سَواءٌ عَلَيْهِمْ‏ يكسان است بر ايشان‏ أَ أَنْذَرْتَهُمْ‏ آنكه بيم كنى ايشان را و بترسانى از عذاب‏ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ‏ يا تخويف نه‏كنى و تهديد نه‏نمائى يعنى اگر بيم كنى و اگر نه‏كنى‏ لا يُؤْمِنُونَ‏ ايمان نمى‏آرند خَتَمَ اللَّهُ‏ مهر نهاده است خداى تعالى‏ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ‏ بر دلهاى ايشان تا بيان حق فهم نمى‏كنند وَ عَلى‏ سَمْعِهِمْ‏ و بر گوشهاى ايشان تا سخن حق نمى‏شنوند وَ عَلى‏ أَبْصارِهِمْ‏ و بر ديده‏هاى ايشان‏ غِشاوَةٌ پوششى است تا راه حق نه‏مى‏بينند وَ لَهُمْ‏ و مر ايشان راست از روى استحقاق‏ عَذابٌ عَظِيمٌ‏ عذاب بزرگ در دنيا بقتل و اسر و در عقبى بزجر و قهر و اين دو آيت در شان كفّار و مشركانست كه حق سبحانه دانسته بود كه بر كفر ميرند چون ابو جهل و كشتگان روز بدر و بعد از مذمت كفّار سيزده آيت در شان اهل نفاق فرستاد كه قباحت ايشان به‏واسطه تلبيس و خداع از كافر اصلى زيادت است‏ وَ مِنَ النَّاسِ‏ و از آدميان‏ مَنْ يَقُولُ‏ كسانند كه مى‏گويند آمَنَّا بگرويديم ما بِاللَّهِ‏ به خدائى‏ وَ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ و بروز بازپسين يعنى قيامت‏ وَ ما هُمْ‏ و حال آنكه نيستند ايشان‏ بِمُؤْمِنِينَ‏ گرويدگان و راست‏گويان‏ يُخادِعُونَ اللَّهَ‏ فريب مى‏دهند بزعم خود خدا را وَ الَّذِينَ آمَنُوا و آنان را نيز كه ايمان آورده‏اند يعنى صحابه رض چه منافقان به ايشان اظهار ايمان مى‏كردند از روى خداع‏ وَ ما يَخْدَعُونَ‏ و نمى‏فريبند ايشان‏ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ‏ مگر نفسهاى خود را چه وبال آن فريب هم بديشان باز مى‏گردد وَ ما يَشْعُرُونَ‏ و نمى‏دانند كه چنين است‏ فِي قُلُوبِهِمْ‏ در دلهاى ايشان‏ مَرَضٌ‏ بيمارى است و آن نفاق باشد و شك در دين و حقد مؤمنان و حسد بر ايشان‏ فَزادَهُمُ اللَّهُ‏ پس زياده كرد خدا مر ايشان را مَرَضاً بيمارى يعنى هر چند قرآن فرومى‏آيد شك و شبه ايشان مى‏افزايد و حقد و حسد ايشان روى بازدياد مى‏نهد وَ لَهُمْ‏ مر ايشان راست‏ عَذابٌ أَلِيمٌ‏ عذاب دردناك كه آن را انقطاع نباشد بِما كانُوا به سبب آنچه بودند كه با مؤمنان‏ يَكْذِبُونَ‏ دروغ مى‏گفتند و از روى نفاق اظهار ايمان مى‏كردند

مواهب عليه، ص: 5

صفحه بعد