کتابخانه تفاسیر

از آنچه گفته شد پاسخ تبليغات مسموم دشمنان اسلام از جمله كليسا روشن مى‏شود زيرا جمله‏اى صريحتر از" لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ‏ " كه در متن قرآن آمده است در اين زمينه نمى‏توان پيدا كرد.

البته آنها براى تحريف به مجاهدات و جنگهاى اسلامى متشبث مى‏شوند در حالى كه از بررسى جنگهاى اسلامى به خوبى آشكار مى‏شود كه قسمتى از اين جنگها جنبه دفاعى داشته، و قسمت ديگرى كه جنبه جهاد ابتدايى داشته است براى كشورگشايى و اجبار افراد به آيين اسلام نبوده بلكه براى واژگون كردن نظامات غلط و ظالمانه و اجازه يافتن مردم براى مطالعه آزاد در باره مذهب و شيوه‏هاى زندگى اجتماعى بوده است.

شاهد گوياى اين سخن اين است كه در تاريخ اسلام كرارا ديده مى‏شود كه مسلمانان هنگامى كه شهرها را فتح مى‏كردند، پيروان مذاهب ديگر را همانند مسلمانها آزادى مى‏دادند.

و اگر ماليات مختصرى به نام" جزيه" از آنان دريافت مى‏شد به خاطر تامين امنيت و هزينه نيروهاى حافظ امنيت بود زيرا كه جان و مال و ناموس آنها در پناه اسلام محفوظ بود و حتى مراسم عبادى خويش را آزادانه انجام مى‏دادند.

تمام كسانى كه با تاريخ اسلام سرو كار دارند اين حقيقت را مى‏دانند و حتى مسيحيانى كه در باره اسلام كتاب نوشته‏اند به اين موضوع اعتراف كرده‏اند. مثلا در كتاب" تمدن اسلام و عرب" مى‏خوانيم:" رفتار مسلمانان با جمعيتهاى ديگر به قدرى ملايم بود كه رؤساى مذهبى آنان اجازه داشتند براى خود مجالس مذهبى تشكيل دهند".

و در پاره‏اى از تواريخ نقل شده: جمعى از مسيحيان كه براى گزارشها و تحقيقاتى خدمت پيامبر ص رسيده بودند مراسم نيايش مذهبى خود را آزادانه در مسجد پيامبر ص در مدينه انجام دادند.

***

تفسير نمونه، ج‏2، ص: 283

اصولا اسلام در سه مورد به قدرت نظامى توسل مى‏جسته است:

1- در مورد محو آثار شرك و بت پرستى، زيرا از نظر اسلام بت پرستى دين و آيين نيست بلكه انحراف، بيمارى و خرافه است و هرگز نبايد اجازه داد جمعى در يك مسير صد در صد غلط و خرافى پيش روند و به سقوط كشانده شوند، لذا اسلام بت پرستان را از راه تبليغ به سوى توحيد دعوت كرد و آنجا كه مقاومت كردند متوسل به زور شد بتخانه‏ها را در هم كوبيد و از هر گونه تظاهرى به نام بت و بت پرستى جلوگيرى كرد تا اين بيمارى روحى و فكرى به كلى ريشه كن گردد، و آيات قتال با مشركين مانند آيه 193 سوره بقره و قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ :" به كارزار با مشركين ادامه دهيد تا آنكه شرك از روى زمين برافتد." نظر به همين موضوع دارد و بنا بر اين هيچگونه تباين و تضادى بين آيه مورد بحث و اين آيات نيست تا سخن از نسخ پيش آيد.

2- در برابر كسانى كه نقشه نابودى و حمله به مسلمانان را مى‏كشند دستور" جهاد دفاعى" و توسل به قدرت نظامى داده شده است و شايد بيشتر جنگهاى اسلامى در زمان پيامبر ص از همين قبيل باشد به عنوان نمونه جنگ احد- احزاب- حنين- موته- و تبوك را مى‏توان نام برد.

3- براى كسب آزادى در تبليغ زيرا هر آيينى حق دارد به طور آزاد به صورت منطقى خود را معرفى كند و اگر كسانى مانع از اين كار شوند مى‏تواند با توسل به زور اين حق را به دست آورد.

***

تفسير نمونه، ج‏2، ص: 284

[سوره البقرة (2): آيه 257]

اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ (257)

ترجمه:

257- خداوند، ولى و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‏اند، آنها را از ظلمتها، به سوى نور بيرون مى‏برد. (اما) كسانى كه كافر شدند، اولياى آنها طاغوتها هستند، كه آنها را از نور، به سوى ظلمتها بيرون مى‏برند، آنها اهل آتش‏اند و هميشه در آن خواهند ماند.

تفسير: نور ايمان و ظلمات كفر

با اشاره‏اى كه در مساله ايمان و كفر و روشن بودن حق از باطل و راه راست از مسير انحرافى در آيه قبل آمده بود در اينجا وضع مؤمنان و كافران را از نظر راهنما و رهبر مشخص مى‏كند، مى‏فرمايد:" خداوند ولى و سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‏اند" ( اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا ).

و در پرتو اين ولايت و رهبرى" آنها را از ظلمتها به سوى نور خارج مى‏سازد" ( يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ ).

لغت" ولى" چنان كه بعدا به طور مشروح در ذيل آيه‏ إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ ... «1» خواهد آمد در اصل به معنى" نزديكى و عدم جدايى" است به همين جهت به سرپرست و مربى و راهبر" ولى" گفته مى‏شود، به دوستان و رفقاى صميمى نيز اين واژه اطلاق مى‏گردد اما روشن است كه در آيه مورد بحث به معنى اول است و لذا مى‏فرمايد:

(1) سوره مائده، آيه 55.

تفسير نمونه، ج‏2، ص: 285

" خداوند كه ولى مؤمنان است آنها را از تاريكيها به نور هدايت مى‏كند".

ممكن است گفته شود كه هدايت مؤمنان از ظلمتها به نور تحصيل حاصل است ولى با توجه به سلسله مراتب هدايت و ايمان روشن مى‏شود كه چنين نيست زيرا مؤمنان در مسير هدايت و قرب الى اللَّه، شديدا محتاج راهنماييهاى الهى در هر مرحله هستند، و نيازمند هدايتهاى او در هر قدم و در هر كار و برنامه‏اند، درست شبيه آنچه شبانه روز در نمازها مى‏گوييم: اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ‏ ،" خدايا پيوسته ما را به راه راست هدايت فرما".

سپس مى‏افزايد:" اما كسانى كه كافر شدند، اولياء آنها طاغوت (بت و شيطان و افراد جبار و منحرف) هستند كه آنها را از نور به سوى ظلمتها بيرون مى‏برند" ( وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ‏ ).

" به همين دليل آنها اهل آتش‏اند و براى هميشه در آن خواهند بود" ( أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ‏ ).

*** نكته‏ها:

1- تشبيه" ايمان" و" كفر" به" نور" و" ظلمت" رساترين تشبيهى است كه در اين مورد به نظر مى‏رسد نور منبع حيات و همه بركات و آثار حياتى و سرچشمه رشد و نمو و تكامل و جنبش و تحرك است نور آرام بخش و مطمئن كننده و آگاه كننده و نشان دهنده است در حالى كه ظلمت رمز سكوت و مرگ، خواب و نادانى، ظلالت و وحشت مى‏باشد ايمان و كفر نيز چنين هستند.

2- نكته ديگر اين كه: در اين آيه و آيات مشابه آن در قرآن مجيد ظلمت به صيغه" جمع" آورده شده (ظلمات) و نور به صيغه" مفرد" و اين اشاره به آن است كه در راه حق هيچگونه پراكندگى و دوگانگى وجود ندارد بلكه سراسر وحدت و

تفسير نمونه، ج‏2، ص: 286

يگانگى است.

مسير حق مانند خط مستقيمى است كه ميان دو نقطه كشيده شود كه هميشه يكى است و تعدد در آن ممكن نيست.

ولى باطل و كفر مركز انواع اختلافها و پراكندگيها است حتى اهل باطل در باطل خود هماهنگ نيستند و وحدت هدف ندارند درست مانند خطوط انحرافى است كه در ميان دو نقطه كشيده مى‏شود كه تعداد آن در دو طرف" خط مستقيم" بى‏شمار و نامحدود است.

اين احتمال را نيز بعضى داده‏اند كه صفوف باطل نسبت به اهل حق زيادتر است.

3- ممكن است گفته شود كه كفار نورى ندارند كه از آن خارج شوند، ولى با توجه به اينكه نور ايمان در فطرت همه وجود دارد اين تعبير كاملا صحيح به نظر مى‏رسد.

4- ناگفته پيدا است كه خداوند نه به اجبار مؤمنان را از ظلمات (گناه و جهل و صفات رذيله و دورى از حق) به نور خارج مى‏كند و نه كفار را به اجبار از فطرت توحيدى بيرون مى‏برد بلكه اعمال آنها است كه ايجاب چنين سرنوشتى را از سوى پروردگار مى‏كند.

***

تفسير نمونه، ج‏2، ص: 287

[سوره البقرة (2): آيه 258]

أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْراهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي وَ يُمِيتُ قالَ أَنَا أُحْيِي وَ أُمِيتُ قالَ إِبْراهِيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ (258)

ترجمه:

258- آيا نديدى (و آگاهى ندارى از) كسى [نمرود] كه با ابراهيم در باره پروردگارش محاجه و گفتگو كرد؟ زيرا خداوند به او حكومت داده بود، (و بر اثر كمى ظرفيت، از باده غرور سرمست شده بود،) هنگامى كه ابراهيم گفت:" خداى من آن كسى است كه زنده مى‏كند و مى‏ميراند." او گفت:" من نيز زنده مى‏كنم و مى‏ميرانم!" (و براى اثبات اين كار و مشتبه ساختن بر مردم دستور داد دو زندانى را حاضر كردند، فرمان آزادى يكى و قتل ديگرى را داد) ابراهيم گفت:" خداوند، خورشيد را از افق مشرق مى‏آورد، (اگر راست مى‏گويى كه حاكم بر جهان هستى تويى،) خورشيد را از مغرب بياور!" (در اينجا) آن مرد كافر، مبهوت و وامانده شد. و خداوند، قوم ستمگر را هدايت نمى‏كند.

تفسير: محاجه ابراهيم با طاغوت زمان!

به دنبال آيه قبل كه از هدايت مؤمنان در پرتو ولايت و راهنمايى پروردگار و گمراهى كافران بر اثر پيروى از طاغوت سخن مى‏گفت خداوند چند نمونه ذكر مى‏كند كه يكى از آنان نمونه روشنى است كه در آيه مورد بحث آمده است، و آن ماجراى گفتگو و محاجه ابراهيم قهرمان بت‏شكن با جبار زمان خود" نمرود" است، مى‏فرمايد:" آيا نديدى (آگاهى ندارى) از كسى كه با ابراهيم در باره پروردگارش محاجه و گفتگو كرد" ( أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْراهِيمَ فِي رَبِّهِ‏ ).

تفسير نمونه، ج‏2، ص: 288

و در يك جمله اشاره به انگيزه اصلى اين محاجه مى‏كند و مى‏گويد:" به خاطر اين بود كه خداوند به او حكومت داده بود" و بر اثر كمى ظرفيت از باده كبر و غرور، سرمست شده بود ( أَنْ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ‏ ).

و چه بسيارند كسانى كه در حال عادى، انسانهاى معتدل، سر به راه، مؤمن و بيدارند اما هنگامى كه به مال و مقام و نوايى برسند همه چيز را به دست فراموشى مى‏سپارند، و مهم‏ترين مقدسات را زير پا مى‏نهند.

و در ادامه مى‏افزايد: در آن هنگام كه از ابراهيم ع پرسيد خداى تو كيست كه به سوى او دعوت مى‏كنى؟" ابراهيم گفت: همان كسى است كه زنده مى‏كند و مى‏ميراند" ( إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي وَ يُمِيتُ‏ ).

در حقيقت بزرگترين شاهكار آفرينش يعنى قانون حيات و مرگ را به عنوان نشانه روشنى از علم و قدرت پروردگار مطرح ساخت.

ولى نمرود جبار راه تزوير و سفسطه را پيش گرفت و براى اغفال مردم و اطرافيان خود" گفت: من نيز زنده مى‏كنم و مى‏ميرانم" و قانون حيات و مرگ در دست من است ( قالَ أَنَا أُحْيِي وَ أُمِيتُ‏ ).

و براى اثبات اين مدعاى دروغين طبق روايت معروفى دست به حيله‏اى زد و دستور داد دو نفر زندانى را حاضر كردند و فرمان داد يكى را آزاد كنند و ديگرى را به قتل برسانند سپس رو به ابراهيم و حاضران كرد و گفت:" ديديد چگونه حيات و مرگ به دست من است؟".

ولى ابراهيم ع براى خنثى كردن اين توطئه، دست به استدلال ديگرى زد كه دشمن نتواند در برابر ساده‏لوحان در مورد آن مغالطه كند،" ابراهيم گفت:

صفحه بعد