کتابخانه تفاسیر

صلوات اللَّه و بركاته على الذى انزل عليه القرآن ليكون للعالمين نذيرا، و للذين آمنوا و عملوا الصالحات بشيرا، و على آله و اهل بيته الذين هم خيرة خلقه و حافظ رسالاته.

قرآن؟!

نزول آن از عالم اعلاى قدرت، ظهور آن در حليه عباراتى برتر از بلاغت، و تأثير حكيمانه آن در هدايت، بسى شگفت‏انگيز و خيره كننده است؟! كتابى كه پرتو هدايت آن زواياى روح و فكر و نفسيّات و روابط حدود و حقوق خلق را با يكدگر و همه را با خالق و اعمال را با نتايج روشن ساخت و نفوس را رو بصلاح و اصلاح بپيش برد و استعدادهاى خفته را بيدار كرد و بجنبش آورد، همراه اصلاح نفوس و بكار افتادن استعدادها خيرات طبيعت را جارى و در دسترس همه قرار داد، انديشه‏ها را فرا آورد، جلوى ديدها را باز كرد. شعله‏هايى از ايمان در دلها برافروخت، تاريكى اوهام و وحشت‏ها و كينه‏ها را از ميان برد، بندهايى كه در قرون ممتد جاهليت عقلها و انديشه‏ها و دستها را بسته بود و نفوس خلق را ببندگى غير خدا درآورده بود

پرتوى از قرآن، ج‏1، ص: 2

گسيخت، عقده‏هاى واپس زده را گشود، محروميت‏ها را از ميان برد، راههاى قانونى بهره‏بردارى از لذات مادى و معنوى را به روى همه باز كرد، با تحولى كه از عمق ضمائر و نفوس سرچشمه ميگرفت جهشى در انديشه‏ها و اخلاق و آداب پديد آورد، با از ميان- بردن اوهام و عصبيت‏ها، فاصله عناصر گوناگون ناجور و ناهموار را با هم جور و هم آهنگ و متحد ساخت و از آنها مجتمع قوى و محكمى بپا داشت تا با قدمهاى استوار و ضمائر بيدار و زبانهايى كه بانگ آزادى بخش تكبير از آنها برميخاست و دستهايى كه قانون عمومى حيات و سايه رحمت و شهپر عزت را حمل ميكرد، و پنجه‏هاى آهنينى كه شمشير درخشان عدل را برميداشت بسوى جهان از هم گسيخته و نظامات منحط و سرزمين‏هاى ظلم و جور بپيش رفتند، در زمانى كوتاه پرده‏هاى ضخيم شرك و اشباح قدرتها را از جلو ديدگان مردم ستم كشيده و وحشت زده برداشتند. سنگرها و حصارهاى ستم طبقات را فرو ريختند، بانگ تكبير و توحيد را بالاى سر سركشترين كاخهاى بت‏سازان و معابد اوهام و كمينگاه كاهنان سردادند، با اين بانگ حق و آزادى، سرهاى سركشان را بزير آوردند و كلبه نشينان و بنديان ذلت زده را سربلند و آزاد كردند، فاصله‏ها را از ميان طبقات برداشتند، اين بيابان گردها از درون خيمه‏ها و از گوشه و كنار صحرا گرد آمدند تا با مشعل‏هاى هدايتى كه اين كتاب در سينه‏هاى آنان افروخته بود شهرنشينان متمدن نما را بسوى يك نظام عالى الهى و عدل همگانى رهبرى نمايند، و عامه مردم را از زير فشار مقررات خود ساخته بشرى كه بسود طبقه‏اى و بزيان همگان تحميل شده بود و از ميان پنجه‏هاى خونين طبقات حاكمه نجات بخشند و شخصيت خود باخته آدمى را بآنها باز گردانند و ارزش انسانى را بالا برند. و با تعاليم و مقررات اين كتاب افراط در تمايلات معنوى و مادى و كشش و تضاد ميان خواستهاى روحى و غرائز جسمى در نفوس حاملين اين رسالت و عاملين باين شريعت از ميان رفت، و با توجه به انگيزه‏هاى واپس زده و انجام درخواستهاى مشروع به تهذيب خلق و تكميل نفس و تحكيم عقل پرداختند، و فاصله ميان دير نشينان و واپس زده‏هاى چشم از دنيا پوشيده، و دنيا پرستان چشم بمال و شهوات دوخته را برداشتند و چشمهايى را به ديدن ارتباط و تلازم ماده و معنا و دنيا و آخرت گشودند و در صراط مستقيم‏

پرتوى از قرآن، ج‏1، ص: 3

عمران دنيا و پيشرفت بسوى عقبى به راه افتادند، و نا هم آهنگى ميان جسم و جان را از ميان برداشتند.

اين توحيد در عقيده و هدف و باز شدن چشمهاى جهان بينى، اين تحول نفسانى و هم آهنگى قواى روانى و بيدار شدن استعدادها و جوشيدن سرچشمه‏هاى فضائل، و از ميان برداشتن فاصله‏هاى وهمى و ساختگى و گسترده شدن سايه عدالت، و قدرت سازندگى و ابتكار، همه از آثار تابش مستقيم قرآن بر زواياى نفوس و پرتو هدايت آن بود.

چنان كه نور و هوا و غذا براى ادامه حيات و پرورش جسم زنده از ضروريات و لوازم است، براى ادامه حيات معنوى و تكامل در همه جهات حيات، هدايت از لوازم و ضروريات سازمان معنوى آدمى ميباشد، بخش مهم دستگاه جسمى انسان را مغز و مخچه و رشته‏هاى اعصاب منشعب از آن تشكيل ميدهند كه مانند شبكه سراسر بدن را فرا گرفته و همه را با مغز مرتبط ميدارد، سلولهاى مغز و اعصاب برترين و پيچيده‏ترين و لطيف‏ترين سلولهاى بدنى است و قدرت عمل آن در هر ناحيه نامحدود و با محيط حيات بدنى غير قابل قياس ميباشد، اين سازمان مرموز و پردامنه جسمانى نميتواند تنها آلت براى تأمين غذا و شهوات و لذات محدود بدنى باشد، در مرحله اول وسيله ارتباط و آشنايى با محيط خارج است تا از راه حواس و ادراكات، مدركات را جمع و تركيب و تجزيه كند و هر چيزى را تا آنجا كه ميتواند بشناسد و در راه بهره‏گيرى و درك خواص و آثار و روابط موجودات پيش رود. آدمى همين كه پا بدنيا گذارد با اين سازمان جسمى و موهبت عقل و اختيار فطرى ميكوشد كه هر چه بيشتر خود را از بى‏خبرى و جهل نسبت بخود و محيط و جهان برهاند. و همزمان نخستين ضربه‏هاى لطيف امواج نور و بكار افتادن دستگاه تنفس و گردش خون و طلب غذا باز ميكوشد تا بمحيط چشم باز كند و در پرتو نور هر چه بيشتر ظواهر و مشخصات و حدود آنچه اطراف خود است بشناسد، همان زمان كه چشم كودك ميخواهد باز شود و در برابر تهاجم نور مقاومت ميكند عقل فطرى و دستگاه مغز و اعصاب هم ديده و شنيده‏ها را ميخواهد ضبط نمايد و حدود ذاتى و واقعى و آثار و خواص هر چه را درك‏

پرتوى از قرآن، ج‏1، ص: 4

كند، آن گاه ميخواهد كه از خود ناآگاهى به خود آگاهى رسد از همين رو از خود و علل وجودى و غايى خود جستجو مينمايد و ميخواهد هر چه شناخته و در آن قدرت تصرف يافته براى مقصودى كه تشخيص داده بكار برد، اين پى جويى و پيش روى تا آنجا است كه غرائز بيدار شده و بجنبش آمده و تأثيرات از محيط او را منصرف و غافل نگرداند، ولى همه مردم جز افراد انگشت شمار با داشتن عقل و اختيار محكوم غرائز و محيط مى‏شوند و پيوسته از ميان انديشه‏هاى محدود و آميخته از تأثيرات محيط و جنبش‏هاى غرائز و عقده‏هاى ناآگاه هدفهايى را مى‏گزينند و چه بسا براى درستى آن مقدماتى بصورت دليل‏ها و براهين عقلى مى‏سازند، در اين محيط محدود باطنى خواه ناخواه عقل آزاد پيشرو دنبال رو غرائز پست حيوانى مى‏شود و از راهى كه پس از تحول، بسوى كمال در پيش دارد برمى‏گردد و نيروى انديشه ميدان تنازع را از باطن به محيط زندگى خارج مى‏كشاند، و شخص با انديشه‏هاى مبهم و كشش جواذب غرائز گمراه كننده از حيوانات هم پستتر ميگردد: أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُ‏ نه چون حيوان بسته به غرائز محدود ميماند و نه چون انسان ايمانى و عقلى و پيشرو راه روشنى در پيش دارد.

صفحه بعد