کتابخانه تفاسیر

حمد بيچون مانند كلمات ربانى بيغاية شايسته لطيفيست كه از محض لطف ابدى بواسطه وجود با جود احدى بندگانرا از باديه ضلالت كفران بسرحد هداية ايمان رسانيده شكرى مانند معانى قرآن بى‏نهايت سزاوار كريميست كه از كمال كرامت ازلى و عين عنايت لم يزلى بوسيله نور فرقانى انسانرا از ظلمت‏كده جهالت بضياى فضاى معرفت راه نموده او را اشرف مخلوقات گردانيد و در خور فصيحى است كه از روى فصاحت تبيان وجوه قرآن و بيان معانى فرقان نمود و صلوات نامحدود و دلايق بليغيست كه از وجه بلاغت كشف مجملات و تفسير متشابهات آن فرمود و تسليمات غير متناهى و تحيات بلا تناهى بر آل اطهار و عترت ابرار او باد كه هر يك از ايشان بنص الهى كشاف اصول دين متين و مبين فروع شرع مبين بودند و بتاييد سبحانى جامع آيات ظاهره و آداب محكمه سيد المرسلين صلوات اللّه و سلامه عليه و عليهم اجمعين‏اند اما بعد بر اذهان صافيه و افكار زاكيه مخفى نيست كه علمى كه مثمر سعادت اخروى و مصلح امور دنيويست علم قرآنست چه آن مأخذ اصول شريعت مصطفوى و مصدر فروع ملت نبويست چه عمل كردن بآن سبب رستگارى دنيا و عقبا است پس دانستن اين علم شريف ضرورى باشد و چون بتاييد ربانى و توفيق سبحانى تفسير منهج الصادقين فى الزام المخالفين كه محتوى بر پنج مجلد است مرتقى بدويست و هشتاد هزار بيت بترتيبى كامل و تأليفى شامل سمت اختتام پذيرفت و بنظر كيميا اثر بعضى از اخوان دينى حفظهم اللّه عن جميع الملاهى و المناهى رسيده عز قبول يافت و بخاطر فاتر مؤلف و جامع آن المفتقر الى غفران ربه الطيف السبحانى يعنى ابن شكر اللّه فتح اللّه الشريف الكاشانى‏

خلاصة المنهج، ج‏1، ص: 3

عفى اللّه عنهما و اوتى كتابهما بيمينهما رسيد كه چون تفسير مذكور منتويست بر حل جميع لغات و تراكيب نحويه و اسرار و نكاة عربيه و مبتنى بر كثرت ادله و براهين در بطلان مذهب مخالفين و رفع شبهات معاندين و اثبات مذهب ائمه معصومين صلوات اللّه عليهم اجمعين و ذكر مذاهب علما و فقها در مسائل كلاميه و فروعيه دين مبين است و بيان قصص مطوله و حكايات مفصله امم سابقين و بجهة اين مطالعه آن بر برخى از اهل ايمان كه بجهت شواغل و موانع روزگار از تحصيل علوم آداب محروم مانده بودند متعسر بلكه متعذر بودند و نيز بواسطه كثرت قصص و اخبار بعضى از مطالعه آن كلال مييافتند عنان توجه را بجانب انتخاب آن معطوف سازد و اختصار بر ترجمه قرآنى نمايد و در اين ترجمه كه مسمى است بخلاصة المنهج بعد از ملاحظه حذف و اضمار و بيان تخصيص و تعميم و حقيقة و مجاز اقوال مشهوره مفسرين در معانى قرآنى كه معتمد باشد در مذهب اماميه سمت تحرير خواهد يافت و از اسباب نزول و قصص انبيا و فضل سوره و ثواب آيات بر وجهى كه منقولست باسانيد صحيحه بطريق خير الكلام ما قل مذكور خواهد گشت و از قرائت معتبره برواية بكر از عاصم كه در ميان عجم شهرتى تمام دارد اختصار خواهد رفت و ببعضى كلمات كه حفص را با او طريق مخالفت و معنى كلام بسبب آن اختلاف تغيير مييابد اشارتى با او خواهد شد و پيش از شروع در مقصود مقدمه در سلك تحرير مى‏آيد كه مشتمل باشد بر بيان احاديث و اخباريكه دلالت ميكند بر ترغيب قرائت قرآنى و دانستن معانى فرقانى و چون ذكر احاديث مأثوره در اين باب و بيان ترجمه هر يك از آن سر رشته كلام بطول ميكشد از اين جهت اكتفا بمضمون آن نموده ميشود و از الفاظ احاديث كه فارسى زبان را از آن حظى نيست فروگذاشته ميرود «و منه الاعانة و التوفيق و هو خير معين و رفيق»

اما المقدمة فى خواص القرآن و ثوابه‏

از طريق موافق و مخالف مرويست كه حضرت رسالة پناه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در حين وصيت فرمود كه من در ميان شما دو چيز بزرك ميگذارم يكى كتاب خداست و ديگرى اهل بيت من و هر گاه تمسك باين هر دو جوئيد هرگز گمراه نشويد و اين هر دو از هم جدا نشوند تا آنكه در كنار حوض كوثر بمن رسند.

و در حديث قدسى آمده كه هر كه مشغول شود بتلاوة قرآن و بواسطه آن مشغول نتواند شدن بدعا كردن و حاجة خود را بمن عرض كردن من بهترين مزد شاكران باو عطا فرمايم و نام او را در زمره صابران و حامدان ثبت كنم و حاجت او را روا گردانم و عبد اللّه بن مسعود از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم‏

خلاصة المنهج، ج‏1، ص: 4

روايت كرده كه قرآن، خوان احسان خداست كه بآن جميع بندگان را دعوت فرموده پس از خوان نعمت او بهره‏مند شويد و هر چند توانيد فائده آنرا فرا گيريد چه آنريسمانى محكمست كه هر كه دست در او زند هرگز از رحمت واسعه خدا محروم نشود و نوريست روشن كه گمراهان را بسر منزل مقصود رساند و شفائيست بغاية سودمند كه دردمندان و مستمندان از دار الشفاء معرفة او عارف ميشوند و نجاتيست كه هر كه تابع آن ميشود بمرتبه بلند و درجه ارجمند ميرسد پس تلاوة او نمائيد تا او سبحانه بهر حرفى از آن ده حسنه بنويسد و نميگويم «الم» را ده حسنه است بلكه ميگويم كه الف را ده حسنه است و لام را ده و ميم را ده و حفص بن غياث از زهرى روايت كند كه او گفت من از على بن الحسين زين العابدين عليه السّلام شنيدم كه فرمود قرآن حزينه‏هاى علم خداست پس هر گاه كه در آن خزينه بگشايند بايد كه در آن نظر كنى و از درياى منفعت او در معرفتى حاصل كنى عبد اللّه عباس از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقلكرده كه آنحضرت فرمود كه شريفتر و بزرگوار ترين امت من خوانندگان قرآنند و بعد از آن جماعتى كه در شب بعبادت و طاعت مشغول شوند و محمد بن يعقوب از آن سرور روايت كرده كه هر كه حق سبحانه و تعالى او را دانستن قرآن توفيق دهد و او تصور نمايد كه كسى ديگر را زياده از آنچه باو عطا كرده كرامت فرمايد پس تحقير امر عظيمى كرده باشد كه باو ارزانى داشته كه هر گاه كه كارهاى دنيا بر شما مشكل شود و طريق معاش و معاد بر شما پوشيده گردد دست در جمال قرآن زنيد تا حاجت دنيا و آخرت شما روا گردد و هر كه آنرا در پس و پشت خود اندازد و تلاوة آن نكند و بر خلاف راى طريق آن رود ويرا بدوزخ كشند و هر كه بقرآن تكلم كند هميشه راست گفتار و درست كردار باشد و هر كه بوسيله او حكم كند با عدل و داد باشد و از راه راست برنگردد و هر كه قرآن را وسيله طريق دنيا و آخرة خود سازد بمراد دنيا و عقبا برسد و در زمره صلحا و اتقيا باشد و حارث بن اعور از امير المؤمنين على عليه السّلام روايت كرده كه آنحضرت فرمود كه از رسول خدا شنيدم كه ميفرمود زود باشد كه فتنه‏هاى عظيم در ميان امت من پيدا شود من گفتم يا رسول اللّه بچه چيز از آنفتنه ايمن توان شد فرمود بكتاب خداى كه در اوست خبر آنانكه پيش از شما بوده‏اند و خبر آنها كه پس از شما باشند و حكم آنچه در ميان شما واقع ميشود و هوا و آرزوى مردمان آنرا نگرداند و عالمان از درياى معرفت آن سير نشوند و از بسيارى تكرار كهنه نگردد و هر كه قرآن را بجهت تكبر ترك كند خداى تعالى او را در هم شكند و هر كه طلب رستگارى از غير قرآن كند حق تعالى او را گمراه كند و ليث بن سليم روايت كرده از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه فرمود روشن سازيد خانهاى خود را بخواندن قرآن و بترك قرآن خانهاى خود را تاريك مسازيد همچنان كه روش يهودى و نصارى‏

خلاصة المنهج، ج‏1، ص: 5

صفحه بعد