کتابخانه تفاسیر

أولا اين مهر را خدا در دل آنان القاء فرموده، پس مهر بالاصاله نيست و بالتبع است [و لذا به اندك پيش‏آمدى هزارها كودك بدست هزارها مادر يا پدر كشته شده‏اند].

ثانيا در حقيقت اين لطفهاى مادرانه و پدرانه و يا حاكمانه «مهر حقيقى» نيست بلكه «مهرنما» است زيرا هر كدام نسبت به محاسبه فرضى خودشان و ارضاء احساسات درونيشان به فرزند خود يا به ديگرى لطفى مى‏كنند و بخلاصه: حس درونى خودشان را خشنود ميكنند و سلسله‏جنبان «مهر حقيقى» نيستند، و فقط مهر حقيقى از خداست و بس.

[يكى را از ملوك ماضى، مرضى هايل بود كه اعادت ذكر آن ناكردن اولى. طايفه حكما متفق شدند كه مر اين درد را دوائى نيست مگر زهره آدمى‏ئى به چندين صفت موصوف.

بفرمود طلب كردن.

دهقان پسرى يافتند بر آن صورت كه حكيمان گفته بودند.

پدرش و مادرش را بخواند و به نعمت بيكران خشنود گردانيد و قاضى فتوى داد كه خون يكى از آحاد رعيت ريختن، سلامت نفس پادشاه را روا باشد.

جلاد قصد كرد.

حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، ج‏1، ص: 15

پسر، سر بسوى آسمان كرد و تبسم‏كنان چيزى بزير لب در، همى گفت.

پرسيدش كه درين حالت چه جاى خنديدن است؟

گفت: اى پادشاه! ناز فرزندان بر پدران باشد و دعوى پيش قاضى برند و داد از پادشه خواهند، اكنون پدر و مادر بعلت حطام دنيا مرا به خون درسپردند و قاضى به كشتنم فتوى داد و سلطان مصالح خويش اندر هلاك من همى بيند بجز خداى عز و جل پناه نمى‏بينم:

پيش كه برآورم ز دستت فرياد

هم پيش تو از دست تو مى‏خواهم داد

سلطان را دل از اين سخن بهم برآمد و آب در ديده بگرديد و گفت: هلاك من اولى‏تر است از خون بيگناهى ريختن. سر و چشمش ببوسيد و در كنار گرفت و نعمت بى‏أندازه بخشيد و آزاد كرد.

گويند: هم در آن هفته شفا يافت‏ «1» ].

اكنون ملاحظه و دقت شود كه: خنده از لشكرهاى خداست، آن بيان شيواى دهقان پسر را خدا بر زبان پسر روان كرده، انقلاب سلطان از خداى مقلب القلوب است، شفاء يافتن سلطان از خداست.

الرَّحِيمِ‏

ستايش اختصاص به خدا دارد به دليل مهربانى و نوازش‏

خدائى كه مهربان است.

مقدّمه‏

چون خدا مهربان است لازمه مهربانى اين استكه: مطيعان را مزد و متمردان يعنى دشمنان را كيفر بدهد و چون اين عمل جزء برنامه اين جهان نيست زيرا بر اين جهان پرده استتار كشيده شده است؛ لذا روزى بايد كه در آن كاملا دادرسى شود، پس قيامتى بايد.

(1) شيخ در گلستان در باب اول.

حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، ج‏1، ص: 16

اما قيامتى كه دادرس آن كرسى‏نشينان بشرى نباشند كه باز چشم دوبين در كار باشد:

مرا [ز] روز قيامت غمى كه هست اين است‏

كه روى مردم دنيا دوباره بايد ديد

بالجمله: خدا وعده فرموده كه: دنيا سپرى مى‏شود و اين اختيارات موقت از مردم دنيا سلب مى‏گردد، ديگر كسى بر كسى ولايت و يا سرپرستى و يا حكومت ندارد، دست دادرسان بشرى از سر مردم كوتاه مى‏شود. دادرس آن روز، تواناى بى‏نياز دانائى است كه جزاء هيچ عملى را از خوب و از بد فرو نمى‏گذارد، در آن روز ستمهاى وارد شده رسيدگى و جبران مى‏گردد، در آن روز بدون اينكه باندازه سر سوزنى به كسى ظلم و ستم شود مزد مطيعان و كيفر متمردان داده مى‏شود.

مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ‏

صاحب اختيار روز جزاء

خدائى كه (از مهربانى، داراى روز جزاء است و خود) مالك روز جزاء است (زيرا مهربانى خدا لازمه‏اش تشكيل روز جزاء و قيامتى است كه دست بشر.

را از دادرسى كوتاه كند و خود دادرسى نمايد و مزد مطيعان و كيفر متمردان را بدهد).

إِيَّاكَ نَعْبُدُ

برنامه ما مسلمانان پرستش خداست و بس‏

(اى خدا! ما مسلمانان) تو را مى‏پرستيم (و معبود ديگرى نمى‏پذيريم) (زيرا بعلت عجز و احتياج، هيچكس و هيچ چيز لياقت پرستش ندارد).

وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ‏

برنامه ما مسلمانان يارى جستن از خداست و بس‏

و (اى خدا! ما مسلمانان) از تو يارى مى‏جوئيم (و دست كومك نزد ديگرى دراز نمى‏كنيم) (زيرا ديگران محتاجند، و محتاج دست سؤال بنزد محتاج ديگر دراز نمى‏كند).

حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، ج‏1، ص: 17

مقدّمه‏

آدمى از سه حالت بيرون نيست:

يا پوياى راه راست است كه راه رفيقان خوب يعنى پيامبران و صديقان و شهيدان و صالحان است [سوره نساء آيه 68].

يا پوياى راه كژ است و مى‏داند كژ است (و پويندگان اين راه بسيارند و ليكن مظاهر برجسته آنان يهودان عصر پيامبرند كه مورد خشم خدايند زيرا تا روز قيامت در نمازها مى‏گوئيم: اگر يهودان، پيامبر را تصديق نموده بودند و فتنه‏جوئى نكرده بودند، اعراب جاهل ساده‏لوح مكه و اطراف. هرگز تا اين حد بر ضد پيامبر و قرآن پافشارى و مقاومت نمى‏كردند. و بخلاصه زيانهاى چوبها كه يهودان در لابلاى چرخهاى اسلام گذاردند و عرابه اسلام را از جريان عادى آن كند كردند، تا عرصه قيامت بر جامعه بشرى سايه انداخته است.

يا پوياى راه كژ است و نمى‏داند كه راهش كژ است و مى‏رود (و پويندگان اين راه نيز بسيارند و ليكن مظاهر بارز آنان مسيحيان عهد پيامبرند).

اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ، صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ‏

تقاضاى ما مسلمانان از خدا

اى خدا! ما مسلمانان را به راه فطرتمان كه كوتاه‏ترين راه است هدايت كن‏

همان راه كسانى كه بر آنها انعام فرمودى (از: پيامبران و صديقان و شهيدان و صالحان) نه راه كسانى كه (دانسته و از روى عناد از راه فطرت انسانيت كژ رفته و مى‏روند و) بر آنان خشم گرفته شده است، و نه (راه) گمراهان (همانها كه عناد ندارند ولى كوركورانه راهى را پيش گرفته مى‏روند و راه راست فطرت را گم كرده‏اند).

«پايان»

تعاليق‏

اهميت سوره فاتحة الكتاب يا [سبع المثانى‏] در مجلد چهارم همين تفسير در

حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، ج‏1، ص: 18

ص 16 ديده شود.

عدد حروف‏ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»

در كشكول شيخ بهائى (قدس سره) چاپ حاج نجم الدوله (ص 607) عدد حروف «بسمله» را نوزده حساب كرده بعدد فرشتگان موكل بر دوزخ كه «عليها تسعة عشر» [سوره مدثر آيه 30] و ليكن محرر اين تفسير گويد: بعضى مى‏گويند عدد حروف «بسمله» بيست است.

الْحَمْدُ لِلَّهِ‏

«حمد» يعنى ستودن و ستايش. و اين لفظ در فارسى در غير خدا استعمال نمى‏شود.

«حمد». تعريف نيكوئى را كردن بقصد تعظيم براى نيكى اختيارى او است، پس تعريف جلاء مرواريد «حمد» نيست بلكه «مدح» است زيرا (جلاء) اختيارى مرواريد نيست.

«مدح» يعنى ستودن و ستايش و «محمّد» يعنى ستوده شده (فرهنگ نظام اقتباسا).

«حمد» 1- مصدر است يعنى ستودن كسى را، ستايش كردن.

[اسم مصدر آن سپاسدارى، ستايش، ثناگوئى است‏].

2- حمد در اصطلاح عبارتست از: اظهار كمال محمود بصفات جمال و نعوت جلال بر سبيل تعظيم و تبجيل (فرهنگ معين اقتباسا).

شكر

«شكر» اظهار قدردانى از نيكى كردن كسى است و فارسى آن سپاس است (فرهنگ نظام اقتباسا).

«شكر» 1- مصدر است يعنى سپاسگزارى كردن، سپاس كسى گفتن بر نيكى و احسان وى.

[اسم مصدر آن سپاسگزارى است و اسم آلت آن سپاس، يعنى ثناى جميل است‏].

2- شكر در اصطلاح عبارتست از اينكه: هر نعمتى را انسان بجاى خود صرف كند، و بنابراين شكر قدرت، بكار انداختن آن بوسيله سعى و كوشش تواند بود.

«شكرانه بازوى توانا- بگرفتن دست ناتوان است» (فرهنگ معين اقتباسا).

اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ‏

محرر اين تفسير گويد: 1- نوع مفسرين درنيافته‏اند كه مقصود از «صراط

حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، ج‏1، ص: 19

مستقيم» چيست و چون باين شبهه دچار شده‏اند كه: اگر اسلام صراط مستقيم است ديگر درخواست پى در پى براى هدايت به اسلام معنى ندارد، لذا براى تخلص از اين شبهه كه شبهه‏گران مسيحى هم آتش آنرا دامن زده‏اند در كلمه «اهدنا» تصرف كرده‏اند يعنى بجاى (ما را براه مستقيم رهبرى فرما) گفته‏اند: (ما را بر راه راست ثابت بدار).

2- اين محرر مى‏گويد: مراد از صراط المستقيم، اسلام نيست. بلكه هدف ديگرى است كه آن، دست انسان را در دست اسلام مى‏گذارد.

3- راه مستقيم يا كوتاهترين فاصله ما بين انسان و هدفش فطرت نورانى نخستين است و فطرت نخستين در هر انسانى موجود است كه از شكم مادر با خود مى‏آورد.

4- تا آن نور فطرى خاموش نشده اميد به نجات انسان موجود است.

5- زبان فطرت سالم، حاكم است به وجوب يكتاپرستى. منطق فطرت سالم، حاكم است به مطابقت احكام اسلام با ذوقيات و فطريات بشرى.

6- ما شبانه‏روز از خدا مى‏خواهيم كه ما را به نور فطرتمان رهبرى كند و نگذارد اين ارتباط قطع شود و يا آب اين چشمه گل‏آلود گردد.

7- همين نور است كه دست ما را در دست پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و در دامان قرآن ميگذارد.

8- عظمت اسلام در اين است كه به كوتاه‏ترين راه دعوت كرده [و آيا مگر راهى نزديكتر از اين راه (راه انسان به خودش يعنى به فطرتش) موجود است؟!] [موجود نيست‏].

مذاهب و فرق ديگر، انسان را به سفر براه دور و خالى از نور دعوت مى‏كنند يعنى انسان را به بيرون خودش يعنى به خودشان دعوت مى‏نمايند و مى‏گويند: [بيا ما را ببين‏] [بجاى اينكه بگويند: خودت را ببين‏].

تذكر: هنوز بعد از قرنها كه اسلام با بت‏پرستى مبارزه‏ها كرده است، بقاياى آرم بت‏پرستى و يا اسم آن در بين موحدين مشهود است:

از جمله: در داروخانه‏ها اسكولاپ يا اسكلپيوس سرسلسله اسكلپيادها پسر آپلون خداى پزشكى‏ها بوده و نه تنها بيماران را شفاء ميداده بلكه مرده‏ها را زنده مى‏كرده.

اينكار، پلوتن خداى دوزخها را از اينجهت كه بيم تهى ماندنشان مى‏رفت‏

حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، ج‏1، ص: 20

بخشم آورده از ژوپيتر خداى خدايان خواهش كرد كه او را با صاعقه نابود سازد و او نيز پذيرفته كارش را ساخت.

دو نشانه و علامت براى تقديس اسكولاپ تعيين شده: يكى خروس كه علامت دقت و اهتمام و ديگرى مار كه نشانه حزم و احتياط است و براى او در شهر اپيدر معبد و پرستشگاهى ساخته. اين است كه امروزه وقتى فرانسويان در شعر بخواهند از كار طبيبى زياد تمجيد كنند مى‏گويند: «اعجاز اپيدر مى‏كند» (گنجينه دارو و درمان از دكتر على پرتو «حكيم اعظم» چاپ سال 1357 ق ه مجلس ص 27) «1» .

از جمله: در موزه و در مورد موسيقى «موزا» بزبان لاتين كه قياصره و روميان بآن زبان متكلم بوده‏اند اسم نه نفر رب النوع بوده كه همه را دختران ژوپيتر رب الأرباب مى‏دانسته‏اند. هر يك از آن رب النوعها را رب النوع علمى يا صنعتى خوانده: 1- رب النوع مؤرخين 2- رب النوع ساز و موزيك معروف كه بمعنى علم ساز است و اعراب به موسيقى تعريب كرده از موزا مشتق شده است 3- رب النوع مقلدين كمدى يعنى آنهائى كه در تماشاخانه‏ها بازيهاى مضحك درمى‏آورند 4- رب النوع مقلدين تراژدى يعنى آنهائى كه بازيهاى مبكى درمى‏آورند 5- رب النوع رقاصان 6- رب النوع مرثيه‏خوانان 7- رب النوع شعراء 8- رب النوع منجمين 9- رب النوع فصحاء. خلاصه: نه (9) «موزا» را كه «موز» هم مى‏گويند مربى نه (9) علم و صنعت و حرفه‏ئى كه مسطور شد مى‏شمردند. و كنيزك ايطاليائى «موزا» نام را كه قيصر روم براى فرهاد چهارم فرستاده با ارباب انواع مزبوره هم‏اسم بوده (كتاب درر التيجان فى تاريخ بنى الأشكان ج 2 از اعتماد السلطنه چاپ سال 1309 ق ه س 180 باقتباس).

مدرك رباعى‏

رباعى: دل گفت ... از عشقى است وى از افاضل عارفان و فضلاء صوفيان و مريد شيخ احمد اصفهانى است و بر قصيده «تائيه» ابن فارض شرح نوشته (تذكره شمع انجمن چاپ هند ص 292 باقتباس). «پايان»

صفحه بعد