کتابخانه روایات شیعه
ديوان أمير المؤمنين عليه السلام
حيوان انساننما 614- فرزندم! بسيارى از مردم حيواناند كه به صورت مرد شنوا و بينا جلوه مىكنند.
615- از هر ضررى كه به مال او خورد آگاه مىگردد و آنگاه كه دين او ضربه خورد درك نمىكند.
هستند جماعتى به صورت إنسان
و ز روى حقيقتاند به آخر يكسان
دين است بر اين گروه ابله دشوار
دنياست بر اين مردم نادان آسان
تحصيل علم و دانش 616- فرزندانت را در كودكى براى آموختن علم و معرفت بسيج كن تا وقتى بزرگ شدند موجب چشم روشنى شما باشند.
617- زيرا علم و معرفت در آغاز نوجوانى همانند نقشى است كه روى سنگ كشيده شود.
618- علم و معرفت گنجهائى هستند كه رشد پيدا مىكنند و حوادث روزگار نمىتواند به آنها ضربه بزند.
اى جان تنت سرشته با صدق و صفا
در علم و ادب كوش به أيّام شباب
آداب جوان چه نقش باشد در سنگ
وين نقش نمىشود به صد قرن خراب
619- آنگاه كه پاى دانشمند لغزيد (شكست)، روى فرش ابريشم و بستر آرام مىافتد.
620- مردم دو دستهاند: دانشمند و مستمعى كه مطالب را حفظ مىكند، باقى
بىفائده و رسوب هستند.
اى گشته به عقل و زيركى فرزانه
تحصيل كمال خويش كن مردانه
صافى است كسى كه علم و حكمت دارد
باقى همه درداند 61 در اين ميخانه
رسيدن به هدف زحمت دارد 621- كسى كه كوتاه همتى كند وقتى به هدف خود مىرسد كه در راه هدف، خود را به خطر اندازد و بكوشد.
622- وقتى به هدف خود مىرسد كه در راه أنواع هدفها، نشيب و فرازها را بپيمايد و عذر مردم را بپذيرد (تا از او خوشحال شوند و به او احترام بگذارند و كمك كنند).
خواهى كه شوى ز فيض حقّ دولتمند
و ز بهر تو سوزند كواكب چو سپند 62
از اوج حضيض رو مگردان كه شود
خورشيد صفت پايهى قدر تو بلند
623- براى رسيدن به هدف، خود را بخطر بيفكن، سست منشين كه از هيچ آزادهاى بهانه سستى پذيرفته نيست.
624- اگر در مركزى به آنچه مىخواهى دست نيافتى، عذرت را با رفتن شبانه و يا حركت در هواى گرم كنار بزن.
اى خواسته از حضرت تو جاه و جلال
زنهار به جائى منشين فارغ بال
در سعى و طلب كوش كه روزى يابى
رخسارهء مقصود به صد حسن و جمال
سخن امام عليه السّلام به اشعث بن قيس در صفّين 625- با زحمت حركت در شب و بيدارى آن و رنج در عصر و صبح براى بدست آوردن نياز بساز.
626- بدست آوردن هدف نه دل تو را تنگ كند و نه عاجزت گرداند، زيرا پيروزى ميان سستى و دلتنگ شدن از دست مىرود.
اى از تو خدا و خلق عالم خشنود
گاهى كه تو را هست مهمى مقصود
غمناك مباش و عاجزى پيشه مكن
كز فضل خدا بر آن ظفر يابى زود
627- من درك كردهام. در حوادث روزگار هم تجربه وجود دارد. كه صبر و حوصله در راه هدف، عاقبتى شايسته و اثرى پسنديده دارد.
628- كم كسى يافت شده كه در راه هدفى كه تعقيب مىكند، كوشش نمايد و صبر و حوصله را همراه داشته باشد و پيروز نگردد.
در جستن كام گر تو را باشد صبر
ناگاه بر آن ظفر بيابى چون ببر
من تجربه كردهام كه صابر همه روز
سايد سر اعتبار ناموس به ابر
صبر و تحمل 629- كمى صبر داشته باش، زيرا بعد از هر سختى آسايش است و هر كارى وقت، فكر و نقشه لازم دارد.
630- خداى شاهد و پناهدهنده در رفتار ما نظارت دارد، فوق فكر و نقشه ما نظر و خواست خداست.
إِنِّي وَجَدْتُ وَ فِي الْأَيَّامِ تَجْرِبَةٌ
لِلصَّبْرِ عَاقِبَةً مَحْمُودَةَ الْأَثَرِ
وَ قَلَّ مَنْ جَدَّ فِي أَمْرٍ يُطَالِبُهُ
فَاسْتَصْحَبَ الصَّبْرَ إِلَّا فَازَ بِالظَّفَرِ
امر به صبر و تحمل و تفويض و توكل
-
اصْبِرْ قَلِيلًا فَبَعْدَ الْعُسْرِ تَيْسِيرٌ
وَ كُلُّ أَمْرٍ لَهُ وَقْتٌ وَ تَدْبِيرٌ
وَ لِلْمُهَيْمِنِ فِي حَالاتِنَا نَظَرٌ
وَ فَوْقَ تَدْبِيرِنَا لِلَّهِ تَقْدِيرٌ
بيان آنكه رنج و راحت قرين همند
-
إِنْ عَضَّكَ الدَّهْرُ فَانْتَظِرْ فَرَجاً
فَإِنَّهُ نَازِلٌ بِمُنْتَظِرِهِ
أَوْ مَسَّكَ الضُّرُّ وَ ابْتُلِيتَ بِهِ
فَاصْبِرْ فَإِنَّ الرَّخَاءَ فِي أَثَرِهِ
رُبَّ مُعَافًى شَكَا بِعِلَّتِهِ
وَ مُشْتَكٍ مَا يَنَامُ مِنْ سَهَرِهِ
وَ فَارِجٍ فِي عِشَاءِ لَيْلَتِهِ
دَبَّ إِلَيْهِ الْبَلَاءُ فِي سَحَرِهِ
كَمْ مِنْ مُعَانٍ عَلَى تَهَوُّرِهِ
وَ مُبْتَلًى مَا يَنَامُ مِنْ حَذَرِهِ
مَنْ صَحِبَ الدَّهْرَ ذَمَّ صُحْبَتَهُ
وَ نَالَ مِنْ صَفْوِهِ وَ مِنْ كَدَرِهِ
بيان آنكه صفاى دنيا به كدورت آميخته است
-
يَا طَالِبَ الصَّفْوِ فِي الدُّنْيَا بِلَا كَدَرٍ
طَلَبْتَ مَعْدُومَةً فَايْأَسْ مِنَ الظَّفَرِ
وَ اعْلَمْ بِأَنَّكَ مَا عُمِّرْتَ مُمْتَحَنٌ
بِالْخَيْرِ وَ الشَّرِّ وَ الْمَيْسُورِ وَ الْعُسْرِ
أَنَّى تَنَالُ بِهَا نَفْعاً بِلَا ضَرَرٍ
وَ إِنَّهَا خُلِقَتْ لِلنَّفْعِ وَ الضَّرَرِ
اى يافته از جام صفا شادى مى
و ز رنج خماران فراغت شده طى
زنهار مخور غصه كه در علم خدا
دارد شب تيره روز روشن از پى
***
رندى 63 كه چه من أهل توكل باشد
هر خار كه پيش او رسد گل باشد
آنگاه شوى أهل توكل كه تو را
در هر غم و محنتى تحمل باشد
سختى و آسايش همراهاند 631- اگر روزگار فشارت داد در انتظار پيروزى باش، زيرا پيروزى براى كسى كه منتظرش باشد فرود مىآيد.
632- اگر زيانى به تو رسيد و به خسارت گرفتار شدى، صبر كن كه آسايش و جبران را دنبال دارد.
از بخت بد خويش اگر لت 64 يابى
و ز دشمن و دوست تاب خجلت يابى
آزرده مشو كه گر بر آن صبر كنى
ناگاه ز غيب فتح و دولت يابى
633- چه بسيار سالمى كه از درد كم مىنالد و چه بسيار گلايهكنندهاى كه شب نخوابيده است.
634- و چه افراد زيادى كه شب سالم بودند و سحر به بلاء گرفتار گرديدند.
اين چرخ فلك كه نيست او را سرو بن
گر أهل سعادتى بر آن تكيه مكن
جمعى كه به كوى عشق أرباب دلند
دارند هزار داغ از اين چرخ كهن
635- چهبسا رنج ديدهاى كه تهور و تحمل دارد و فرد دردمندى كه از ترس مرض خواب بر چشم ندارد.
636- هركس با دنيا دوست گردد، از رفاقت با وى بدگوئى مىكند. هم از آسايش آن بهره مىبرد و هم از ناملايمات آن.
هركس كه شود چه ماه نو شهره دهر
پيوسته رود بىسروپا شهربهشهر
گاهى خورد از عيش و طرب جرعه مى
گاهى كشد از رنج و تعب كاسه زهر
صفاى دنيا همراه كدورت است 637- اى كسى كه در دنيا آسايشى را كه زحمت نداشته باشد مىجوئى توجه داشته باش كه چنين موضوعى وجود ندارد و بايد از پيروزى بر آن مأيوس گردى.
638- يقين داشته باش كه سراسر زندگى تو آزمايش است، با خوب و بد (سلامتى و مرض)، آسايش و سختى امتحان مىشوى (تا خود را بشناسى).
دنيا كه محل أهل صورت باشد
در نقش صفاى او كدورت باشد
دردى است كه از شراب هستى مانده
پس ظلمت دنيا به ضرورت باشد
توضيح: خداى عزيز در قرآن كريم مىگويد: «ما شما را به بد و خوب آزمايش مىكنيم» 65 سلامتى كه به نظر ما خوب است، مال كه به فكر ما مهم است
فِي الْجُبْنِ عَارٌ وَ فِي الْإِقْدَامِ مَكْرُمَةٌ
وَ مَنْ يَفِرُّ فَلَنْ يَنْجُوَ مِنَ الْقَدَرِ
اميدوار ساختن فقيران
-
عَسَى مَنْهَلٌ يَصْفُو فَيَرْوِيَ ظَمِيئَةً
أَطَالَ صَدَاهَا الْمَنْهَلُ الْمُتَكَدِّرُ
عَسَى بِالْجُنُوبِ الْعَارِيَاتِ سَتُكْتَسَى
وَ بِالْمُسْتَذَلِّ الْمُسْتَضَامِ سَيُنْصَرُ
عَسَى جَابِرُ الْعَظْمِ الَكَسِيرِ بِلُطْفِهِ
سَيَرْتَاحُ لِلْعَظْمِ الْكَسِيرِ فَيَجْبُرُ
عَسَى اللَّهُ لَا تَيْأَسْ مِنَ اللَّهِ إِنَّهُ
يَسِيرٌ عَلَيْهِ مَا يَعِزُّ وَ يَعْسِرُ
بيان تغير و تبدل روزگار غدار
-
لَئِنْ سَاءَنِي دَهْرٌ عَزَمْتُ تَصَبُّراً
فَكُلُّ بَلَاءٍ لَا يَدُومُ يَسِيرٌ
وَ إِنْ سَرَّنِي لَمْ أَبْتَهِجْ بِسُرُورِهِ
فَكُلُّ سُرُورٍ لَا يَدُومُ حَقِيرٌ
اظهار صبر در زمان عسر
-
لَئِنْ سَاءَنِي دَهْرٌ فَقَدْ سَرَّنِي دَهْرٌ
وَ إِنْ مَسَّنِي عُسْرٌ فَقَدْ مَسَّنِي يُسْرٌ
لِكُلٍّ مِنَ الْأَيَّامِ عِنْدِي عَادَةٌ
فَإِنْ سَاءَنِي صَبْرٌ وَ إِنْ سَرَّنِي شُكْرٌ
ستايش نفس مطمئنه به استغنا
-
غِنَى النَّفْسِ يَكْفِي النَّفْسَ حَتَّى يَكُفَّهَا
وَ إِنْ أَعْسَرَتْ حَتَّى يَضُرَّ بِهَا الْفَقْرُ
فَمَا عُسْرَةٌ فَاصْبِرْ لَهَا إِنْ لَقِيتَهَا
بِدَائِمَةٍ حَتَّى يَكُونَ لَهَا يُسْرٌ