کتابخانه روایات شیعه
تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب - ج1تا7
رقم 306، مذكورة في فهرسها 1/ 349.
18- المجلد الرابع، نسخة من سورة يس الى سورة الناس، كتبت سنة 1107. في دار الكتب الوطنية في طهران (كتابخانه ملي)، رقم 4661، مذكورة في فهرسها 8/ 132.
19- المجلد الرابع، نسخة من سورة يس الى سورة الناس، في مكتبة الامام الرضا عليه السلام في مشهد، رقم 1541، مذكورة في فهرسها 4/ 449.
20- المجلد الرابع، نسخة مكتوبة سنة 1103، في مكتبة السيد المرعشي العامة- قم، رقم 1284، مذكورة في فهرسها 4/ 83.
21- المجلد الرابع، نسخة في مكتبة السيد المرعشي العامة- قم، رقم 308، مذكورة في فهرسها 1/ 351».
بجز نسخ ياد شده، نسخهاى شامل ربع أول و دوم، كه بر آنها تقريظهاى علامه مجلسي و محقق خوانسارى مىباشد، در كتابخانه مجلس موجود و تحت شماره 12073 نگهدارى مىشود. اين نسخه، ظاهرا، همانى مىباشد كه صاحب اعيان الشيعة آنرا ديده و در ترجمه مفسر از آن ياد كرده است.
ديگر، نسخهاى از ربع چهارم، بشماره 12074 در همان كتابخانه، و ديگرى نسخهاى از ربع سوم با حواشي محمد جعفر شريف، شاگرد فاضل هندى، در كتابخانه علامه فقيد مير جلال الدين محدث ارموى، موجود مىباشد.
و در ضمن بنا به اظهار مسؤلين كتابخانه حضرت آيت اللّه مرعشى، در قم نسخ ديگرى از تفسير كه هنوز فهرست نشدهاند، در آن كتابخانه يافت مىشود.
لازم به ياد آوريست كه اصالت نسخه 12073 مجلس و تقريظهائى كه بر آن است (تقريظ علامه مجلسي و محقق خوانسارى) با توجه به دست خط آنها كه
معلوم و معروف نزد اهل فن مىباشد، مسلم است. و درست بهمين دليل جعلى بودن تقريظ علامه مجلسي بر ظهر نسخه 1054 موجود در كتابخانه آيت اللّه مرعشى نيز مسلم مىباشد. و همين مسأله، امر را در اينكه نسخه مذكور در حيات مفسر نوشته شده باشد، نيز مشكوك مىنمايد- و اللّه العالم.
نسخ مورد استفاده در تصحيح
در ربع أول:
1- نسخه موجود در دانشگاه تهران، بشماره 14 (أ).
2- نسخهاى تا آخر سوره مائدة، مكتوب در زمان مؤلف و بلكه در همان سال تأليف. نسخه از آن استاد شانهچى بوده كه ضمن مخطوطات ايشان به كتابخانه آستان قدس رضوى منتقل شده است (اصل).
3- نسخه ديگرى تا پايان سوره مائدة، كه در همان سال تأليف نوشته شده و در كتابخانه مركزى دانشگاه تهران، بشماره 7353 نگهدارى مىشود (ر).
توضيحا عرض مىشود كه: متن اوليه نسخه 2 (اصل) همان متن موجود در نسخه 1 (أ) است، با اين تفاوت كه بعضى از عبارات و مطالب، در آن خط خورده و در عوض مطالب و خصوصا رواياتى در حاشية، بآن افزوده شده است.
اين حواشي با الفاظى نظير: منه، منه سلمه اللّه، منه دام ظله العالي، منه ادام
اللّه بقاؤه و يا صح، إمضاء شدهاند. و در جابجاى حاشية آن «بلغ» و «بلغ قبالا» ديده مىشود.
نسخه 3، در واقع همان نسخه 2 مىباشد كه در آن تصحيحات و حواشي، در متن اعمال گرديده. و عبارات خط خورده نيز از آن حذف شدهاند.
اختلاف نسخههاى موجود بين نسخه 1 (أ) و دو نسخه ديگر، بروشنى نشان مىدهد كه متن اوليه تأليف شده، همان نسخه بوده ولى بعدا و بلافاصله بعد از إتمام ربع أول، مفسر آنرا تصحيح و تكميل كرده است. و اين در حالى بوده كه نسخ تصحيح و تكميل نشده اوليه، استنساخ و تكثير شده و بدست علاقمندان رسيده و باين ترتيب باقى مانده است.
نسخه 2 بدليل تصحيح و تكميل اعمال شده از قبل مفسر، متن اصلى و أساس قرار داده شد.
در بررسى ساير نسخههاى موجود از ربع أول معلوم گرديد كه نسخه شماره 2348 موجود در كتابخانه آيت اللّه مرعشى مطابق نسخه شماره 14 دانشگاه و بقية نسخهها با توجه به مجموع متن و حاشية، با نسخه اصل مطابقت دارند.
در ضمن در حل مشكلات مربوط به نسخه اصل، از نسخه 12073 مجلس نيز كمك گرفته شد.
عمل ما در تصحيح:
1- سعى در ارائه متن أصح و أكمل، بر مبناى نسخ ياد شده.
2- استخراج روايات و مقابله آنها با متن.
3- نشان دادن اختلافهاى حايز اهميت بين نسخ و بين نسخ و مصادر.
4- استخراج اقوال.
در ضمن تعليقات و استدراكات مربوطه، بعد از پايان متن اصلى، در مجلدات جداگانه، تقديم خواهد شد- ان شاء اللّه تعالى.
الحمد للّه أولا و آخرا.